Δημήτρης Μακρής: Η Γερμανική κατοχή και η Αντίσταση στη Ραφήνα (Φωτογραφικό αφιέρωμα)

Στις αρχές του 1941 στην περιοχή της Ραφήνας υπήρχαν χιλιάδες Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί σύμμαχοι του Αγγλικού εκστρατευτικού σώματος καθώς και Άγγλοι.

Στις 18 Απριλίου όλοι οι Νεοζηλανδοί και οι Αυστραλοί με πλοία και υποβρύχια μεταφέρθηκαν στην Κρήτη.

Την 30η Απριλίου αποχωρούν οι Άγγλοι αφήνοντας πίσω τους πάνω από 2000 αυτοκίνητα, μοτοσυκλέτες, ρουχισμό κι άλλο εξοπλισμό.

Την Πρωτομαγιά οι Γερμανοί εγκαθίστανται στη Ραφήνα. Οι κάτοικοι πανικόβλητοι παραμένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους. Μόνο ένας φανατικός του φασιστικού καθεστώτος και ο ιερέας για να τους υποδεχτούν στην είσοδο του χωριού.

Οι κατακτητές αμέσως επιτάσσουν σπίτια και εγκαταστάσεις που τους είναι χρήσιμες (αποθήκες, στάβλους κ.α.) Το απόγευμα συγκεντρώνουν στην κεντρική πλατεία τους κατοίκους. Τους λένε ότι είναι φίλοι του Ελληνικού Λαού, πως  αγαπούν τους Έλληνες και πως γνωρίζουν και σέβονται τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Όμως τους καλούν να υπακούουν στις διαταγές τους.

Την επομένη συγκεντρώνουν τους λιγνιτωρύχους στην πλατεία του οικισμού  για να τους πουν τα ίδια που είπαν και στους Μικρασιάτες. Στη συνέχεια επισκέπτονται τα γραφεία της εταιρίας εξόρυξης λιγνίτη κι εγγράφως τους γνωστοποιούν ότι επιτάσσουν τα λιγνιτωρυχεία και ότι στο εξής ο λιγνίτης θα χρησιμοποιείται μόνο για τις δικές τους ανάγκες. Ακόμη απαγόρευσαν την χρήση του λιγνίτη στους λιγνιτωρύχους και διέταξαν τους εργοδότες η εξόρυξη να γίνεται όλο το 24ωρο.

Ο στρατός των κατακτητών αποτελείται από λίγους Γερμανούς και περισσότερους Αυστριακούς. Μετά από 3 εβδομάδες οι Αυστριακοί προωθούνται  στο ανατολικό μέτωπο και αντικαθίστανται από Γερμανούς και  Ιταλούς. Στρατοπεδεύουν  στον λόφο της Παναγίτσας που σήμερα έχει μετονομαστεί σε ΟΧΥΡΟ.

Το ΟΧΥΡΟ ήταν και είναι μια πευκόφυτη έκταση 299 στρεμμάτων που ανήκε στο Δημόσιο. Σήμερα ανήκει στον Δήμο Ραφήνας. Οι Γερμανοί αμέσως ξεκινούν την κατασκευή οχυρωματικών  έργων. Χρησιμοποιούν Έλληνες εργολάβους κι επιστρατεύουν εργάτες από τη Ραφήνα και την γύρω περιοχή (Ν. Μάκρη, Μαραθώνα, Μεσόγεια).

Τοιχοκολλούν σε πολλά σημεία του χωριού ανακοίνωση με την οποία διατάσσουν όλους τους άνδρες ηλικίας 16-60 ετών να δουλεύουν 1 ημέρα την εβδομάδα στα έργα του Οχυρού. Όποιος αρνείτο τη διαταγή θα εκτελείτο. Οι Γερμανοί έδιναν στους εργάτες ένα κομμάτι μαύρο ψωμί, μια χούφτα σταφίδες ή άλλους ξηρούς καρπούς και σπάνια μια κονσέρβα που την μοιράζονταν 6 άτομα. Από τα καταναγκαστικά έργα εξαιρέθηκαν οι λιγνιτωρύχοι, οι οποίοι αργότερα αυτήν τη διάκριση την εκμεταλλεύτηκαν.

 

Το Οχυρό περιλάμβανε:

Ορύγματα πολλών χιλιομέτρων εντός και εκτός αυτού που συνέδεαν όλες τις εγκαταστάσεις μεταξύ τους.

Πέντε βάσεις κανονιών στην ανατολική πλευρά του λόφου. Τα κανόνια περιστρέφονταν σε οδοντωτή κυκλική τροχιά με περιστροφή 270^ο. Το βεληνεκές τους ήταν ικανό να πλήξει στόχους μέχρι να τα παράλια της Ευβοίας. Τα κανόνια τα έφεραν οι Γερμανοί από τη γραμμή Μαζινό της Γαλλίας.

Στην κορυφή του λόφου υπήρχαν δυο αντιαεροπορικές συστοιχίες και ανάμεσα τους πύργος παρατηρητηρίου. Στην περιφέρεια του λόφου πάνω από 10 πολυβολεία έλεγχαν την γύρω περιοχή. Το μεγαλύτερο μέρος των πολυβολείων είναι υπόγειο. Στην επιφάνεια υπήρχαν δεκάδες ξύλινες εγκαταστάσεις.

Σε βάθος 10 έως 15 μέτρων ανοίχτηκαν στοές που συνδέονταν με όλα τα κανόνια ,τα αντιαεροπορικά συστήματα και τα πολυβολεία.

Ακόμη, υπήρχε δαιδαλώδης θάλαμος επιχειρήσεων, αποθήκες πυρομαχικών, ιατρείο, φαρμακείο, κοιτώνες προσωπικού κ.α.

Τα πυρομαχικά από τις αποθήκες μεταφέρονταν στα κανόνια, στα πολυβολεία και στα αντιαεροπορικά μέσω οχημάτων που κινούνταν στις ράγες.

Εκτός από τις ξύλινες κατασκευές στην επιφάνεια, όλες οι άλλες ήταν από μπετόν πάχους 80 εκατοστών έως 1 μέτρο ή από πέτρες εγκιβωτισμένες σε μπετόν, πάχους 1 μέτρου.

Στην ακτογραμμή κατασκεύασαν 14 πυροβολεία που συνδέονταν με το λόφον του οχυρού και πέτρινο τείχος μήκους 500 μ., ύψους 4μ. και πάχους 1μ. Μετά τον τοίχο και προς την πλευρά του χωριού κατασκεύασαν τάφρο βάθους 4μ. και πλάτους 5 μ.

Με αυτά τα οχυρωματικά έργα οι Γερμανοί ήθελαν να εμποδίσουν πιθανή απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων για να καταλάβουν την Αθήνα.

Πολυβολεία υπήρχαν σε όλη την ακτογραμμή από τον όρμο του Μαραθώνα μέχρι τη Βραυρώνα. Άλλες μικρότερες οχυρωματικές εγκαταστάσεις κατασκεύασαν στο Πικέρμι εκατέρωθεν της Λεωφ. Μαραθώνος, για να την ελέγχουν. Ακόμη κατασκεύασαν πολλά πολυβολεία στο Ντράφι, στο Χαρβάτι, στον Σταυρό Αγ. Παρασκευής και πλησίον της Λεωφ. Μαραθώνος.

Η περιοχή γύρω από το οχυρό ναρκοθετήθηκε. Οι παραλίες και μεγάλες εκτάσεις μέχρι το Πικέρμι με νάρκες κατά προσωπικού και αντιαρματικές.

Οι Γερμανοί συγχρόνως οργανώνονταν και σε άλλους τομείς. Στον τομέα της ασφάλειας δημιούργησαν δίκτυο κατασκοπείας με συνεργάτες Έλληνες Φιλοναζί του Φασιστικού καθεστώτος του Μεταξά και τους οποίους διέσπειραν παντού (λιγνιτωρυχεία, οικισμούς, εμπόριο κλπ).

Μέχρι τον Φεβρουάριο του 42 η κατάσταση ήταν κάπως καλή. Έκαναν συλλήψεις κι ανέκριναν πατριώτες, τρομοκρατούσαν τον πληθυσμό, έστηναν μπλόκα αλλά δεν προέβαιναν σε βασανισμούς κι εκτελέσεις. Μετά τον Φλεβάρη που ιδρύθηκε το ΕΑΜ τα πράγματα άλλαξαν.

 

Στον οικισμό των λιγνιτωρύχων όπου κατοικούσαν εργάτες, συμμετείχε το 95% του πληθυσμού στο ΕΑΜ, στον οικισμό των Μικρασιατών λιγότεροι (αγρότες, επαγγελματίες, έμποροι, αλιείς).

Υπήρχαν 2 οργανώσεις του ΕΑΜ, των λιγνιτωρύχων και των Μικρασιατών. Οι λιγνιτωρύχοι ίδρυσαν αμέσως και ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ κι έκαναν έντονη την παρουσία τους από την αρχή. Έδρα του ΕΛΑΣ η Μαυρινόρα (οροσειρά του Πεντελικού όρους). Ως κρησφύγετό τους και ορμητήριο χρησιμοποιούσαν τις αρχαίες στοές που ευρίσκονταν στην περιοχή. Τα βράδια η διοίκηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ συνεδρίαζαν στα μαγειρεία του Σανατορίου Φυματικών Νταού Πεντέλης. Οι γιατροί, οι νοσηλευτές, το τεχνικό προσωπικό, ακόμη και οι ασθενείς είχαν οργανωθεί στο ΕΑΜ. Τα κρυπτογραφημένα μηνύματα που έστελνε η Διοίκηση στις οργανώσεις των Μεσογείων και της Ανατ. Αττικής τα παρέδιδε στους ιατρούς του Νοσοκομείου, εκείνοι ειδοποιούσαν δύο νέους, τον λιγνιτωρύχο Σταμάτη Βεζύρη και τον Μικρασιάτη Σωκράτη Πικουλίδη, οι οποίοι με τα ποδήλατά τους παρέδιδαν τα μηνύματα.

 

Οι Γερμανοί με άρματα μάχης και βαρέα όπλα συχνά παρατάσσονταν πίσω από το Νοσοκομείο Φυματικών και έβαλαν κατά των θέσεων των ανταρτών. Ποτέ δεν επιτέθηκαν με πεζικό, φοβούμενοι τις απώλειες λόγω της μορφολογίας τους εδάφους που ήταν υπέρ των μαχητών του ΕΛΑΣ.

Από τον Μάη του 42 και καθ΄ όλη την διάρκεια της  Κατοχής ο οικισμός των λιγνιτωρύχων την ημέρα ήταν υπό την κατοχή των Γερμανών και το βράδυ υπό την κατοχή των ανταρτών.

Οι Γερμανοί συχνά κάνουν μπλόκο και στον οικισμό αλλά δεν προβαίνουν σε εκτελέσεις, αν και οι εργάτες τους προκαλούν, τους λένε ότι θα τους πολεμούν μέχρι να ελευθερώσουν την πατρίδα τους. Οι κατακτητές τούς απειλούν με εκτελέσεις.

 

Τον Νοέμβριο του 42 εκδίδουν διαταγή να δουλέψουν στα καταναγκαστικά έργα του Οχυρού. Εκείνοι αρνούνται, οι Γερμανοί τους συγκεντρώνουν και απειλούν να εκτελέσουν κάποιους για παραδειγματισμό. Οι λιγνιτωρύχοι με τη σειρά τους απειλούν ότι αν εκτελέσουν έστω και έναν, θα κατέβουν στις στοές και θα κηρύξουν απεργία. Κι ακόμα τους έλεγαν «αν μας εκτελέσετε όλους, θα ξεμείνετε από λιγνίτη». Η έλλειψη λιγνίτη τους προκαλούσε πανικό.

Στις 5 Μαρτίου 1943 βαδίζοντας 25 χιλιόμετρα ανάμεσα στα πολυβόλα των Γερμανών συμμετέχουν στη μεγάλη διαδήλωση του Αθηναϊκού λαού κατά της επιστράτευσης.

Αρχές Απρίλη του 1944 οι σύμμαχοι βομβαρδίζουν το Οχυρό, όμως καμιά βόμβα δε βρίσκει στόχο. Οι αντάρτες κλιμακώνουν τις επιθέσεις τους. Οι κατακτητές κι αυτοί το ίδιο. Τέλη Απρίλη πραγματοποιούν μπλόκο στον οικισμό, τραυματίζουν 4. Ένας που προσπαθεί να ξεφύγει τρέχοντας προς την κοίτη του Μεγάλου Ρέματος δέχεται ριπή αυτόματου όπλου στη μέση. Οι βολίδες τον διαπερνούν, ξεχύνονται τα σπλάχνα του, τα βαστάζει με τις παλάμες του μέχρι να σωριαστεί στο έδαφος νεκρός. Είναι το πρώτο θύμα. Στο σώμα του ένας πρόχειρος ξύλινος σταυρός, γράφει Γιαννάκης Λιβάνιος – Σέριφος-ετών 12.

 

Αρχές Μαϊου, ένα σμήνος από στούκας βομβαρδίζει στο Πεντελικό όρος τις θέσεις των ανταρτών. Οι Γερμανοί κλιμακώνουν ακόμη περισσότερο τις πολεμικές τους επιχειρήσεις και τα μπλόκα. Οι μαχητές του Απελευθερωτικού στρατού με αναπτερωμένο το ηθικό τους λόγω των επιτυχιών του κόκκινου στρατού στο Ανατολικό μέτωπο και της ήττας των Γερμανών στη Μάχη της Ερήμου προσπαθούν να επιφέρουν ένα ισχυρό πλήγμα στις τάξεις του εχθρού.

Στις 12 Ιουλίου στήνουν ενέδρα σε φάλαγγα οχημάτων του εχθρού στο Πικέρμι. Για να πλήξουν το ηθικό και το γόητρο των Γερμανών  χτυπούν τον εχθρό στη Λεωφ. Μαραθώνος, στο σημείο που την ελέγχουν οι Γερμανοί με αρκετά πολυβολεία και ισχυρές δυνάμεις. Νεκροί τρείς Γερμανοί στρατιώτες και ο Φρούραρχος του Οχυρού.

 

 

Η είδηση προκαλεί πανικό σε όλους τους κατοίκους της περιοχής. Οι περισσότεροι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και καταφεύγουν στα δάση του Πεντελικού Όρους και στις στοές του Λιγνιτωρυχείου στη Διασταύρωση. Οι Γερμανοί για 5 ημέρες δεν αντιδρούν, μόνο προβαίνουν σε συλλήψεις. Προσπαθούν με βασανιστήρια να μάθουν τους ηγέτες του ΕΑΜ της ΕΠΟΝ. Όμως καταστρώνουν, όπως φάνηκε αργότερα, ένα σχέδιο τρομακτικό. Μετά από 5 ημέρες ξεχύνονται σε όλη την περιοχή και σπέρνουν τον θάνατο από την Παλλήνη μέχρι τον Μαραθώνα. Γίνονται μάχες σε όλα τα μέτωπα του Πεντελικού όρους με τους αντάρτες. Πραγματοποιούν μπλόκα σε όλους τους οικισμούς και στο Σανατόριο Φυματικών.

Στις 17 Ιουλίου συλλαμβάνουν 21 πρόσφυγες (Τριγλιανούς), τους μεταφέρουν στο κτήμα Λεβίδη στην Παλλήνη για να τους εκτελέσουν. Την τελευταία στιγμή πληροφορείται την εκτέλεση ο Γερμανός Ταγματάρχης ΟΤΟ και σπεύδει γρήγορα και σταματά την εκτέλεση λέγοντας στον επικεφαλής του αποσπάσματος ότι δεν έκαναν τίποτα και ότι δεν είναι κομμουνιστές.

 

Στις 21 Ιουλίου φέρνουν από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου 50 κομμουνιστές κρατούμενους και τους απαγχονίζουν στο Πικέρμι. Ακόμα απαγχονίζουν 2 φοιτητές που κάνουν την πρακτική τους στο Σανατόριο Φυματικών κι έναν ακόμη περαστικό.

Την επομένη (22 Ιουλίου) στο σημείο του απαγχονισμού εκτελούν δια τουφεκισμού έναν επονίτη λιγνιτωρύχο από την Διασταύρωση. Την ίδια ημέρα κάνουν μπλόκο στην πάνω γειτονιά  των λιγνιτωρύχων κι εκτελούν 3 νέους. Απαγορεύουν 20 ημέρες την ταφή των νεκρών. Ο καυτός ήλιος λιώνει τις σάρκες τους. Τα τσακάλια και τα κοράκια τους διαμελίζουν. Οι Γερμανοί δείχνουν την βαρβαρότητά τους.

Οι Αθηναίοι μετά την Μάχη του Μαραθώνα έθαψαν τους 6.500 Μήδους και ο Παυσανίας ο ιστορικός και περιηγητής στο βιβλίο Παυσανίου περιηγήσεις «Αττικά» γράφει: «Τούς δε Μήδους, Αθηναίοι μέν θάψαι λέγουσιν ως πάντως όσιον ανθρώπου νεκρόν γή κρύψαι» (Α-32) δηλαδή: οι Αθηναίοι βεβαιώνουν πως έθαψαν τους Πέρσες, γιατί σε κάθε περίσταση ο Θείος νόμος εντέλλει (=διατάζει) πως το νεκρό σώμα  θα πρέπει να θάβεται.

 

Στις 12/10/1944 Οι τελευταίοι Γερμανοί στρατιώτες, αποχώρησαν δια θαλάσσης από την Ραφήνα. Τις προηγούμενες ημέρες ο κύριος όγκος των Γερμανών της Ραφήνας κι άλλων περιοχών από το λεκανοπέδιο των Αθηνών έφυγαν δια θαλάσσης, αλλά όλα τα πλοία που τους μετέφεραν βυθίστηκαν από τους συμμάχους στα στενά του Ευρίπου. Δεν σώθηκε κανείς.

Λίγο πριν φύγουν από τη Ραφήνα οι τελευταίοι Γερμανοί ανατίναξαν τα πυρομαχικά τους στο Οχυρό. Δημιουργήθηκε από την έκρηξη κρατήρας βάθους περίπου 12 μέτρων και διαμέτρου περίπου 50 μέτρων.

 

Τα πυρομαχικά (όλμοι, οβίδες, νάρκες, σφαίρες κι άλλα) που ήταν στην κεντρική αποθήκη δεν εξερράγησαν  όλα, πολλά διασκορπίσθηκαν στη γύρω περιοχή.

Ό,τι απέμεινε στο Οχυρό αγοράστηκε από εργολάβους και πουλήθηκε για παλιοσίδερα. Πολύς κόσμος έσπευσε να πάρει οτιδήποτε του ήταν χρήσιμο (ρουχισμό, ξυλεία κ.α.).

Στο οχυρό οι Ναζί άφησαν πολλές ξύλινες κατασκευές και αρκετή ξυλεία.

Με απόφαση της Διοίκησης του ΕΑΜ μεγάλο μέρος από τα ξύλα αυτά μεταφέρθηκαν στο Κορωπί, για να επισκευαστούν τα σπίτια της μεγάλης πυρκαγιάς της 9^ης Οκτωβρίου 1944 από τους Γερμανούς.

Μόνο ένα μικρό μέρος από τα ξύλα του Οχυρού έμεινε  στη Ραφήνα και  κατασκευάστηκε απ’ το ΕΑΜ το 1ο Δημοτικό σχολείο που αποτελείτο από δύο αίθουσες διδασκαλίας και γραφείο των δασκάλων.

 

 

Αξίζει να αναφέρω  2 περιστατικά με 2 Γερμανούς Αξιωματούχους.

Ο Ότο ο Γερμαναράς, ταγματάρχης, διοικητής τάγματος των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής.

Όσο περίεργο και να φαίνεται ο «Ότος» όπως τον αποκαλούσαν οι λιγνιτωρύχοι, έγραψε ένδοξη ιστορία.

Κατά την περίοδο της κατοχής είχε λάβει μέρος σε όλες τις μάχες που έγιναν μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των Γερμανών στην βόρεια περιοχή του Νοσοκομείου.

Όπως αποδείχτηκε όμως ο Ότο, με βαριά καρδιά ελάμβανε μέρος σ΄ αυτές τις μάχες. Από τη μια πολεμούσε κατά των Ελλήνων μαχητών κι από την άλλη φρόντιζε για την εύρυθμη λειτουργία του σανατορίου.

 

Κάθε μέρα βρισκόταν στην πλατεία των Λιγνιτωρύχων με άλλους Γερμανούς που τον συνόδευαν. Γύριζε από καπηλειό σε καπηλειό κι έλεγε σε άπταιστα ελληνικά στους λιγνιτωρύχους. «Τ’ ακούτε ρε, όταν θα μαρσάρω το Ντόιτς από τη Βελανιδιά θα εξαφανίζεστε». Το μαρσάρισμα του Ντόιτς ήταν το σύνθημα προς τους Λιγνιτωρύχους ότι οι Γερμανοί έρχονταν από το Οχυρό στον οικισμό για να κάνουν μπλόκο. Όταν οι άνδρες άκουγαν το μαρσάρισμα του καμιονιού κατέφευγαν στις στοές και το δάσος του Σανατορίου για να κρυφτούν.

Ο  Ότο ήταν πολύ αγαπητός στους Έλληνες, όμως οι περισσότεροι Γερμανοί τον μισούσαν. Όταν οι Γερμανοί τον Οκτώβρη του 1944 αποχώρησαν από τη Ραφήνα, ο Ότο δεν τους ακολούθησε, λιποτάχτησε…

Επέστρεψε στην Ελλάδα ως τουρίστας, τον Ιούλιο του 1962, με τη γυναίκα και τα δύο παιδιά του, έχοντας πρώτο σταθμό τον οικισμό των Λιγνιτωρύχων, εκεί που έγινε θρύλος…….

Ο Ούγκο, Λοχαγός των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής, φίλος του Ότο, ο οποίος παντρεύτηκε Ελληνίδα.

 

Εκτός από τη  Γερμανική Κατοχή, τη Ραφήνα και το Κορωπί την συνδέουν κι άλλα:

Από το 1915 που ήρθαν οι Λιγνιτωρύχοι από την Κύμη, προμηθεύονταν από την αγορά του Κορωπίου τρόφιμα, ρουχισμό και άλλα είδη.

Πριν και μετά τον πόλεμο πολλές δεκάδες παιδιά φοίτησαν στο Γυμνάσιο Κορωπίου.

Πολλοί λιγνιτωρύχοι δούλεψαν στα Μεσόγεια και στο Κορωπί, στον τρύγο, στο θέρος και σε άλλες γεωργικές εργασίες.

Ακόμη μας ενώνει το υποθηκοφυλακείο, τα πρώτα συμβόλαια των λιγνιτωρύχων μεταγράφηκαν στο Υποθηκοφυλακείο του Κορωπίου, το Ειρηνοδικείο και άλλα…

Πρότασή μου να κηρυχτούν μνημεία, διατηρητέα τα Μαγειρεία του Σανατορίου Νταού Πεντέλης όπου συνεδρίαζε το ΕΑΜ και ο χώρος που χρησιμοποιήθηκε  ως νεκροταφείο .