Το κτίριο του σανατορίου Νταού Πεντέλης βρίσκεται στη Διασταύρωση Ραφήνας, πάνω από το Κέντρο Υγείας. Είναι ερειπωμένο κι εγκαταλελειμμένο, κάθε του σημείο, όμως, έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορική σημασία.
Την Πρωτομαγιά του 1941 οι Γερμανοί εγκαθίστανται στη Ραφήνα και εξαναγκάζουν τους άνδρες της περιοχής να εργάζονται για την κατασκευή οχυρωματικών έργων, επιδιώκοντας να εμποδίσουν πιθανή απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων με σκοπό την κατάληψη της Αθήνας.
Μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, υπήρχαν δύο οργανώσεις στην περιοχή: των λιγνιτωρύχων και των Μικρασιατών. Οι λιγνιτωρύχοι ίδρυσαν αμέσως και ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ κι έκαναν έντονη την παρουσία τους από την αρχή. Έδρα του ΕΛΑΣ ήταν η οροσειρά του Πεντελικού Όρους και ως κρησφύγετο και ορμητήριο χρησιμοποιούσαν τις αρχαίες στοές που βρίσκονταν στην περιοχή.
Τα βράδια η διοίκηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ συνεδρίαζε στα μαγειρεία του σανατορίου.
Στην αντίσταση κατά των γερμανικών δυνάμεων κατοχής οργανώθηκαν γιατροί, νοσηλευτές, τεχνικό προσωπικό, ακόμη και ασθενείς. Κρυπτογραφημένα μηνύματα που έστελνε η Διοίκηση στις οργανώσεις των Μεσογείων και της Ανατολικής Αττικής τα παρέδιδε στους γιατρούς του Νοσοκομείου. Εκείνοι ειδοποιούσαν δύο νέους, τον λιγνιτωρύχο Σταμάτη Βεζύρη και τον μικρασιάτη Σωκράτη Πικουλίδη, οι οποίοι με τα ποδήλατά τους παρέδιδαν τα μηνύματα.
Οι Γερμανοί με άρματα μάχης και βαρέα όπλα συχνά παρατάχθηκαν πίσω από το σανατόριο και έβαλαν κατά των θέσεων των ανταρτών. Ποτέ δεν επιτέθηκαν με πεζικό, φοβούμενοι τις απώλειες, λόγω της μορφολογίας τους εδάφους που ήταν υπέρ των μαχητών του ΕΛΑΣ.
Οι Γερμανοί ήταν υποψιασμένοι για την κρυφή λειτουργία του σανατορίου, ωστόσο απέφευγαν συστηματικά εφόδους στο νοσοκομείο φοβούμενοι και οι ίδιοι τη νόσο. Τελικά, το προσωπικό εκδιώχθηκε από τις κατοχικές δυνάμεις κι ένας από τους νοσηλευτές, ο Παύλος Παπάζογλου εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στο κτήμα Λεβίδη το 1944.
Η ομάδα Up Drones τράβηξε το ερειπωμένο κτίριο του σανατορίου όπου νοσηλεύτηκαν πολλές εκατοντάδες φυματικοί της εποχής, πολλοί από τους οποίους κατέληξαν….
Να θυμίσουμε ότι, μετά από πρόσκληση του Ελληνικού Κέντρου Τέχνης και Πολιτισμού και του Δημήτρη Μακρή ,ερευνητή τοπικής ιστορίας Ραφήνας Πικερμίου, ο Αντιπεριφερειάρχης Ανατ. Αττικής κ. Πέτρος Φιλίππου επισκέφθηκε τον Σεπτέμβριο του 2016, την Διασταύρωση ,τον οικισμό των λιγνιτωρύχων και ξεναγήθηκε από τον Δημ. Μακρή στο πιο αξιόλογο τμήμα της παλιάς Λεωφ. Μαραθώνος [στο σημείο αυτό υπάρχουν παλιά τοξωτή γέφυρα, παλιά άσφαλτος της λεωφόρου, εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων, σπίτι του ιδρυτή της σύγχρονης Ραφήνας Δημ. Ρίγκου(εργοδηγού υπογείων έργων από την Κύμη),χιλιομετρική μαρμάρινη στήλη που τοποθετήθηκε στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896].
Ο Π. Φιλίππου ξεναγήθηκε στο κτίριο του Σανατορίου Νταού Πεντέλης, όπου κι εκεί έμεινε έκπληκτος από την ιστορία του θρυλικού νοσοκομείου που πληροφορήθηκε από τον Δ.Μακρή. Στη συζήτηση που είχαμε είπε ότι, αν ο Δήμος εκπονήσει μελέτη θα χρηματοδοτήσει η Περιφέρεια την ανάδειξη του ιστορικού μνημείου ,το οποίο ,εκτός από την προσφορά του στην καταπολέμηση της φυματίωσης, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Εθνική Αντίσταση.
