Μου πήρε δεκαετίες για να συγχωρήσω τον εαυτό μου που επέζησα (από το Ολοκαύτωμα το 1944). Αποφοίτησα από το πανεπιστήμιο το 1969. Ήμουν σαράντα δύο ετών, μητέρα τριών παιδιών και μετανάστρια. Για να μάθω αγγλικά και να επιστρέψω στα θρανία χρειάστηκε να επιστρατεύσω όλο το κουράγιο και τους πόρους μου. Αλλά αποφοίτησα με άριστα! Παρ’ όλα αυτά δεν πήγα στην τελετή αποφοίτησής μου. Ντρεπόμουν πολύ.
Όπως πολλοί άλλοι επιζώντες, τα χρόνια μετά τον πόλεμο έπρεπε να αναμετρηθώ με τις ερινύες μου. Είχαν περάσει είκοσι τέσσερα χρόνια από τότε που η αδελφή μου η Μάγδα κι εγώ απελευθερωθήκαμε. Μολαταύτα αδυνατούσα να καταλάβω γιατί εγώ είχα επιζήσει, ενώ οι γονείς μου, οι παππούδες μου και έξι εκατομμύρια άνθρωποι ακόμη είχαν εξοντωθεί. Ακόμη και οποιαδήποτε εορταστική περίσταση ή ευκαιρία για αναγνώριση των επιτευγμάτων μου αμαυρωνόταν από τη βεβαιότητά μου ότι ήμουν καμένο χαρτί, ότι δεν μου άξιζε η χαρά, ότι για κάθε κακό που συνέβαινε κατά κάποιον τρόπο έφταιγα εγώ, ότι ήταν ζήτημα χρόνου να μάθουν όλοι πόσο διαλυμένη ήμουν.
Ενοχή σημαίνει να κατηγορώ τον εαυτό μου, πιστεύω ότι κάτι είναι δικό μου λάθος. Και είναι σημαντικό να διαχωρίζετε την ενοχή από τις τύψεις. Οι τύψεις είναι η δέουσα αντίδραση σε κάποιο επιζήμιο λάθος μας ή κάποιο σφάλμα που ενδεχομένως κάναμε. Είναι πιο κοντά στη θλίψη. Σημαίνει ότι αποδεχόμαστε το γεγονός ότι το παρελθόν ανήκει στο παρελθόν και ότι δεν μπορεί να αναιρεθεί. Δείχνει ότι επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αισθανθεί θλίψη για όσα συνέβησαν. Μπορώ να αισθάνομαι τύψεις αλλά και να αναγνωρίζω ότι όσα έχω ζήσει, ότι οι επιλογές που έχω κάνει με οδήγησαν στη σημερινή μου κατάσταση. Οι τύψεις ανήκουν στο παρόν. Και μπορούν να συνυπάρχουν με τη συγχώρεση και την ελευθερία.
Όμως, με την ενοχή παραμένουμε κολλημένοι. Έχει τις ρίζες της στην ντροπή. Σημαίνει ότι βαθιά μέσα μας πιστεύουμε ότι «Δεν είμαι άξιος»· ότι θεωρούμε πως είμαστε ανεπαρκείς, πως ό,τι κι αν κάνουμε δεν είναι αρκετό. Όμως, αυτά δεν αξιολογούν πραγματικά το ποιοι είμαστε. Είναι απλώς ένα μοτίβο σκέψης που επιλέγουμε και το οποίο μπορεί να μας κρατήσει εγκλωβισμένους.
Έχετε πάντοτε επιλογή πώς θα αξιοποιήσετε τις πληροφορίες που σας προσφέρει η ζωή. Κάποτε έδωσα μια διάλεξη σε ένα συνέδριο και στη μέση της παρουσίασής μου ένας καλοντυμένος αξιοπρεπής κύριος σηκώθηκε και βγήκε έξω. Σχεδόν πάγωσα επί σκηνής, ένιωσα ένα μπαράζ αρνητικών σκέψεων που μετατρέπονταν σε αυτοκαταστροφικό μονόλογο: «Δεν είμαι καλή. Δεν έπρεπε να με καλέσουν να κάνω παρουσίαση σε αυτό το συνέδριο. Δεν έχω τα απαραίτητα εφόδια να βρίσκομαι εδώ». Λίγα λεπτά αργότερα η πόρτα της αίθουσας άνοιξε και ο ίδιος άντρας επέστρεψε και κάθισε. Πιθανώς να είχε σηκωθεί για να πιει νερό ή για να πάει στην τουαλέτα, όμως εγώ είχα ήδη στείλει τον εαυτό μου στην γκιλοτίνα.
Η ενοχή και η ντροπή δεν οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες. Βγαίνουν από μέσα μας. Πολλοί από τους ασθενείς μου που έρχονται για θεραπεία περνούν ένα οδυνηρό διαζύγιο ή χωρισμό. Θρηνούν για τον θάνατο μιας σχέσης και τον χαμό της ελπίδας, των ονείρων και των προσδοκιών που αυτή εκπροσωπούσε. Συνήθως, όμως, δεν μιλούν για τη θλίψη τους. Μιλούν για την αίσθηση απόρριψης που νιώθουν. «Με απέρριψε». Όμως, η λέξη «απόρριψη» είναι απλά και μόνο ένας τρόπος να εκφράσουμε το συναίσθημα που νιώθουμε όταν δεν παίρνουμε αυτό που θέλουμε. Ποιος μας είπε ότι όλοι θα μας αγαπούν; Ποιος θεός όρισε ότι θα πρέπει πάντοτε να παίρνουμε αυτό που θέλουμε, όποτε θέλουμε, όπως θέλουμε και με τον τρόπο που θέλουμε; Και ποιος είπε ότι όλα τα παραπάνω είναι εγγυημένα; Κανείς δεν σας απορρίπτει εκτός από τον ίδιο σας τον εαυτό.
Επιλέξτε, λοιπόν, τις ερμηνείες που δίνετε στα πράγματα. Όταν κάνω μια ομιλία συνήθως οι ακροατές μου με επευφημούν όρθιοι και στη συνέχεια ορμούν καταπάνω μου, με αγκαλιάζουν και μου εκμυστηρεύονται κλαίγοντας: «Μου άλλαξες τη ζωή». Κατά καιρούς, όμως, εμφανίζεται και κάποιος που θα μου σφίξει το χέρι και θα μου πει: «Η ομιλία σας ήταν πολύ καλή, αλλά…». Στο χέρι μου είναι πώς θα απαντήσω. Μπορεί να πέσω στη μαύρη τρύπα της ανασφάλειας και να αρχίσω να σκέφτομαι: «Θεέ μου, τι λάθος έκανα;». Ή μπορώ να αναγνωρίσω πως η κριτική αυτή πιθανόν να έχει να κάνει περισσότερο με τον άνθρωπο που τη διατυπώνει παρά με εμένα. Μπορεί να έχει σχέση με τις προσδοκίες που είχε για τη διάλεξη ή με το ότι εκείνη τη στιγμή ο άνθρωπος αυτός, επικρίνοντας τη δική μου δουλειά, μπορεί να ένιωθε ισχυρός και έξυπνος. Μπορεί ακόμη και να αναρωτηθώ: «Υπάρχει κάτι χρήσιμο στα λόγια του που θα με βοηθήσει να εξελιχθώ και να γίνω πιο δημιουργική;». Είτε σκοπεύω να ενστερνιστώ τα σχόλια είτε να τα αγνοήσω, μπορώ πάντοτε να πω: «Ευχαριστώ που μοιραστήκατε τη γνώμη σας μαζί μου» και να προχωρήσω.
Εάν θέλουμε να ζήσουμε χωρίς ντροπή, δεν θα αφήσουμε τις απόψεις των άλλων να καθορίζουν την ύπαρξή μας. Πάνω απ’ όλα, επιλέγουμε εμείς πώς θα μιλάμε για τον εαυτό μας.
Περάστε μια μέρα ακούγοντας τον εσωτερικό σας μονόλογο. Παρατηρήστε τα πράγματα στα οποία δίνετε προσοχή. Αυτά πρέπει να ενισχύσετε. Αυτές οι σκέψεις θα επηρεάσουν το πώς αισθάνεστε. Και τα συναισθήματά σας θα καθοδηγήσουν τις πράξεις σας. Όμως, δεν είστε υποχρεωμένοι να ζείτε βάσει αυτών των προτύπων και των μηνυμάτων. Δεν γεννηθήκατε νιώθοντας ντροπή. Ο πραγματικός σας εαυτός λάμπει ήδη από ομορφιά. Γεννηθήκατε με αγάπη, χαρά και πάθος και μπορείτε να ξαναγράψετε το εσωτερικό σας σενάριο και να ανακτήσετε την αθωότητά σας. Μπορείτε να γίνετε ένα ολοκληρωμένο άτομο.
Θυμηθείτε πως ο εαυτός σας είναι το μοναδικό άτομο που δεν πρόκειται να χάσετε ποτέ.
