Στις 28 Οκτωβρίου 2024, ο Πολιτιστικός Σύλλογος ‘Νέοι Ορίζοντες Ελλήνων Ρομά’, με έδρα τον Γέρακα, προέβησαν σε κατάθεση στεφάνου σε μνημόσυνο των πεσόντων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Με αυτή την ενέργεια, ο Σύλλογος τίμησε τη μνήμη των ηρώων που θυσιάστηκαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τις κατοχικές δυνάμεις του Άξονα και συμβολικά υπογράμμισε τη συμμετοχή όλων των Ελλήνων, ανεξαρτήτως καταγωγής, στον αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Η επιλογή της ημερομηνίας 28ης Οκτωβρίου, ημέρας έναρξης του Ελληνοϊταλικού πολέμου, υπογραμμίζει τη σημασία της ημερομηνίας αυτής στην ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους και συμβολίζει τη συνεχή προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας βασισμένης στις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης. Χρόνια πολλά #Ελλάδα .
Το πόσο συνέβαλε η παρουσία των Ελλήνων Τσιγγάνων στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο- Οι εθνικοί ήρωες και μαρτυρίες.
Ελληνες τσιγγάνοι στην Εθνική Αντίσταση και στα χρόνια της κατοχής, στον Ταύρο, στα Πετράλωνα, στην οδό Χαμοστέρνας, υπάρχει μνημείο για τους 11 τσιγγάνους που εκτέλεσαν οι Γερμανοί τον Αύγουστο του 1944 για την αντιστασιακή τους δράση.
Ο τσιγγάνος καπετάνιος του ΕΛΑΣ Βασίλης Μήτρου (“Καπετάν-Γύφτος“) από την Κύμη Εύβοιας, ήταν ηγετική μορφή στον ΕΛΑΣ της Εύβοιας, και μάλιστα ανατίναξε ένα γερμανικό αντιτορπιλικό πριν σκοτωθεί στις 3 Σεπτέμβρη 1944 στη μάχη της Λαμπούσας.
Το άγαλμα του καπετάν-Γύφτου βρίσκεται στην οδό Χαμοστέρνας στα Πετράλωνα.
Η οικογένεια Βρυσάκη από τη Λειβαδιά, με την υπόνοια της κατασκοπίας στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Στον ΕΔΕΣ αναφέρονται Ρομά οπλίτες. Οπως και προηγουμένως, στον ελληνοϊταλικό πόλεμο,στην Αλβανία, μαρτυρούνται πολλές περιπτώσεις τσιγγάνων στρατιωτών.
Κατά την υποχώρηση των στρατευμάτων, μετά την κατάρρευση του μετώπου, τον Απρίλη του 1941, οι εξαθλιωμένοι στρατιώτες που προσπαθούσαν να φτάσουν στα σπίτια τους, συχνά με τα πόδια, περιθάλπτονταν από τσιγγάνους σκηνίτες, που τους παρείχαν τροφή και κατάλυμα, και έβραζαν τα ρούχα τους για να φύγουν οι ψείρες, σύμφωνα με τον Αυγουστίνο Καντιώτη, τότε αρχιμανδρίτη και αργότερα Μητροπολίτη Φλώρινας.
Στη Σίνδο το 1943-1944 υπήρχε στρατόπεδο συγκέντρωσης με μετακινούμενες οικογένειες τσιγγάνων. Τσιγγάνοι υπήρχαν άνάμεσα και στους άμαχους, θύματα αντιποίνων στον Παρακάλαμο Ιωαννίνων, στη Βοιωτία, στη Σκύδρα Πέλλας, στα χωριά της Θεσσαλονίκης. Ο τσιγγάνος Αργύρης Κίτσας, εγκατεστημένος στο Σκυλίτσι Βέροιας, όταν συνάντησε στο βουνό, όπου είχε πάει για ξύλα, έναν αξιωματικό αντιστασιακής ομάδας μαζί με τους άντρες του, τους έδωσε το κάρο με τα μουλάρια του. H μαρτυρία τού τότε 15χρονου Ιωάννη Βρυσάκη έχει εξαιρετικά σημασία:
ΚΑΘΕ ΠΡΩΙ μας έβγαζαν έξω και μας έξυναν τα πρόσωπα. Οι Γερμανοί Ες Ες μας έτριβαν τα πρόσωπα με τούβλα για να μας ασπρίσουν. Είχαν κλομπ και χτυπούσαν όποιον δεν καθόταν. Αυτή η αθλιότητα κράτησε δέκα μέρες» Λειβαδιά, 1942 Ο Ιωάννης Βρυσάκης ήταν τότε 15 χρόνων. Σήμερα ζει κάπου στην Αγία Βαρβάρα. H μαρτυρία του είναι πιθανότατα η μοναδική που καταγράφεται ανάμεσα στους Έλληνες Τσιγγάνους για τα χρόνια της Κατοχής. «Οι Γερμανοί ήθελαν να μας αφήσουν, αλλά παρενέβη ένας γερμανοτσολιάς”.
“Αυτοί γυρνάνε συνεχώς, είναι κατάσκοποι”, είπε στους Γερμανούς και μας κράτησαν». Και μια λεπτομέρεια: «Οι Γερμανοί», λέει ο I. Βρυσάκης «θα μας μετέφεραν σε στρατόπεδα. Αλλά παρενέβει ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και μας άφησαν».
Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής, κάποια μελέτη για το θέμα “Ελληνες τσιγγάνοι στην κατοχή“, και ούτε θα υπάρξει ποτέ, υποψιάζομαι. Δεν υπάρχουν πηγές για στοιχεία, συνεντεύξεις, μαρτυρίες κ.λπ. Μόνο σποραδικές αναφορές, εδώ κι εκεί. Αλλά παρότι είναι δύσκολο να βρεθούν γραπτές πηγές για τους Τσιιγγάνους, λόγω των γνωστών ιδιαιτερότητων του τρόπου ζωής τους, στοιχεία υπάρχουν, όπως προείδαμε.
Τώρα, από τους εθνικούς Ελληνες Τσιγγάνους ήρωες περνάμε τους Ρομά τής Ευρώπης που θανατώθηκαν από τις ορδές του ναζισμού.
Η γενοκτονία των Ρομά από τούς ναζί πραγματοποιήθηκε από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους, από το 1939 έως το 1945.
Όπως και στην περίπτωση των Εβραίων, οι Ναζί θεωρούσαν τους Ρομά «φυλετικά κατώτερους».
Οι Γερμανικές αρχές τους υπέβαλαν σε εγκλεισμούς, βασανιστήρια, καταναγκαστική εργασία και μαζικές εκτελέσεις. Το 1940, τα SS και η αστυνομία εκτόπισαν περίπου 2.500 Ρομά, τους οποίους οδήγησαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας ήταν άθλιες, με κατάληξη τον θάνατο.
Το 1942, ο A. Χίτλερ διέταξε τον εκτοπισμό όλων των Ρομά. Εξαιρέθηκαν τα άτομα «καθαρού τσιγγάνικου αίματος» δηλαδή οι Ρομά οι οποίοι «δε συμπεριφέρονταν ως Ρομά» και έτσι, σύμφωνα με την κρίση των Γερμανών, είχαν ενσωματωθεί πλήρως στη Γερμανική κοινωνία καθώς και οι Ρομά με διακεκριμένη θητεία στον Γερμανικό στρατό.
Οι Ρομά έγιναν τα «πειραματόζωα» των Γερμανών «ιατρών». Οι συνθήκες στο κτιριακό συγκρότημα των Ρομά στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, συνέβαλαν στη διάδοση ασθενειών και επιδημιών οι οποίες μείωσαν δραστικά τον αριθμό τους. Μόνον στους θαλάμους αερίων του συγκεκριμένου στρατοπέδου, τα SS δολοφόνησαν περίπου 1.700 Ρομά. Τα λίγα παιδιά τα οποία αρχικά είχαν καταφέρει να κρυφτούν, συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Από τους 23.000 Ρομά που στάλθηκαν σε αυτό το στρατόπεδο, τουλάχιστον οι 19.000 έχασαν τη ζωή τους.
Το πεπρωμένο των Ρομά ήταν διαφορετικό από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τις κατά τόπους συνθήκες. Στις Βαλτικές χώρες και σε διάφορες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης εκτελέστηκαν περίπου 30.000 Ρομά.
Στην Σερβία, το 1941 και το 1942, οι Γερμανικές αρχές σκότωσαν σχεδόν όλους τους άντρες Ρομά ενώ το 1942, εκτέλεσαν γυναίκες και παιδιά σε φορτηγά-θαλάμους αερίων. Σύμφωνα με υπολογισμούς ειδικών, ο συνολικός αριθμός των Ρομά που δολοφονήθηκαν στην Σερβία είναι περίπου 12.000.
Το 1941 και το 1942, η Γαλλική αστυνομία φυλάκισε τουλάχιστον 3.000-6.000 Ρομά. Την ίδια περίοδο, οι Ρουμάνοι εκτόπισαν περίπου 26.000 Ρομά, οι οποίοι πέθαναν από κακομεταχείριση, αρρώστιες και υποσιτισμό. Οι αρχές της Κροατίας εξολόθρευσαν σχεδόν 25.000 Ρομά οι οποίοι ζούσαν εκεί.
Η πληθυσμιακή ομάδα των Ρομά & Σίντι (Γερμανοί Ρομά) εξοντώθηκε με τον ίδιο, στυγνό και απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο εξοντώθηκαν οι Εβραίοι.
Υπολογίζεται πως τουλάχιστον 220.000 Ρομά έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του Β΄ Π.Π., όμως, σύμφωνα με αρχεία του Καναδά, ο αριθμός των θυμάτων είναι πολύ μεγαλύτερος και αγγίζει τις 500 χιλιάδες. Η γενοκτονία των Σίντι και Ρομά δεν αναγνωρίζεται από την Γερμανία ως τέτοια (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα) και όταν το 2005, πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση για τα εγκαίνια του Μνημείου του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο, τα θύματα των Ρομά εξαιρέθηκαν και από αυτό και από τη μνημόνευση των θυμάτων.
Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας ισχυρίστηκε πως τα «μέτρα» των Ναζί κατά των Ρομά βασίζονταν σε «εγκληματικές ενέργειες» των δεύτερων, όμως το 1979, το Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο της Δυτικής Γερμανίας αναγνώρισε την εξόντωση των Ρομά από τους Ναζί ως Γενοκτονία βάσει φυλετικής προκατάληψης.
Με αυτόν τον τρόπο οι Ρομά δικαιούνταν αποζημίωση για τα δεινά τα οποία υπέστησαν από τους Ναζί όμως ήταν πολύ αργά, καθώς πολλοί από αυτούς είχαν ήδη αποβιώσει.
Πηγές: (https://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/aygoystos-1944-olokaytoma-ton-tsigganon (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 12.3.2021) .
(https://encyclopedia.ushmm.org/content/el/article/genocide-of-european-roma-gypsies1939-1945 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 12.3.2021).
Πηγές: Διάφορα δημοσιεύματα Ιωάννης Βρυσάκης, Προσωπική μαρτυρία στον Ian Hancock, μετάφραση B. Μαρσέλος.
Τάκη κης Καμπύλης, H κλοπή μνήμης, εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”, Σάββατο 14 Μαΐου 2005 [Update] Η συνέχεια του παρόντος άρθρου στη δημοσίευσή μας με τίτλο “Οι μαρτυρίες – Ελληνες τσιγγάνοι στην Εθνική Αντίσταση και στα χρόνια της κατοχής“,