Η «Ψιλικατζού» στο θέατρο Vault βασίστηκε σε δραματουργική επεξεργασία του ομώνυμου κειμένου της Κωνσταντίνας Δελημήτρου, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καρατζιά και αναδεικνύεται από τη Λένα Ουζουνίδου στον κεντρικό ρόλο. Μαζί της η Άννα Ψαρρά, στον ρόλο της αδελφής της.
Το βιβλίο προέκυψε από ένα πετυχημένο μπλογκ της συγγραφέως. Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καρατζιάς, ο Μάριος Βουτσινάς (σκηνικά-κοστούμια) και ο Μάνος Αντωνιάδης (μουσική σύνθεση) συνεργάστηκαν σε μια πολύ καλή διασκευή και μια ιδιαίτερα συγκινητική παράσταση.
Ο πλανήτης των ψιλικών, πλανήτης των θαυμάτων
Ένα κατεβατό εξομολογήσεων μιας γυναίκας προς το κοινό, υπογραμμίζεται από τις παρεμβάσεις ενός επιπλέον χαρακτήρα (της αδελφής της): με χαρακτηριστική οικειότητα η παράσταση οδηγεί το κοινό σε οπτική περιήγηση του μικρόκοσμου του ψιλικατζίδικου, από τσίχλες και προφυλακτικά έως μηχανήματα γρήγορου αδυνατίσματος. Το θέμα του έργου (απραγματοποίητα όνειρα, ματαιωμένη μυθοπλασία της εφηβείας, αγωνιώδης επιδίωξη της μητρότητας, ανελέητος κοινωνικός έλεγχος, μαχητικότητα και επιμονή, οραματισμός για το μέλλον) υποβάλλει την αίσθηση μιας «άλλης» Χιονάτης, που προσγειώνεται στην οδυνηρή πραγματικότητα: μιας Χιονάτης ντυμένη στα πράσινα, στο φανταιζί κοστούμι που εμπνεύστηκε ο Μάριος Βουτσινάς και κατασκεύασε η Γεωργία Σάντυ. Ο μονόλογος διεξάγεται στο πολύχρωμο σκηνικό και «πατάει» στο κίτρινο έδαφος του Μάριου Βουτσινά και του Μάνου Αντωνιάδη: μια «ποπ αρτ» σύλληψη που φωτίζεται δημιουργικά από τους Βαγγέλη Μούντριχα και Θοδωρή Μαργαρίτη.
Το κοινωνικό background είναι ο μικροαστικός πληθυσμός της Νίκαιας και το ιδεολογικό πλαίσιο είναι οι στερεοτυπικές αντιλήψεις για τη γυναίκα και τους ρόλους της ως εργαζόμενης, συζύγου και υποψήφιας μητέρας. Εμμέσως πλην σαφώς το κείμενο στηλιτεύει τις ρατσιστικές πεποιθήσεις των Ελλήνων έναντι των πολυάριθμων μεταναστών, που πλέον αποτελούν ζωτικό κομμάτι του πληθυσμού των τελευταίων δεκαετιών, κάνοντας κατά τόπους τη σύγκριση με την Ελλάδα των 90’s, που είχε ανθρωπινότερη μορφή.
Ψιλικατζού, αυτή η υπέροχη ψυχολόγος
Το νεανικό όνειρο της ψιλικατζούς είναι να αποκτήσει ένα καρότσι της λαϊκής. Σπουδάζει αλλά δεν ασκεί το επάγγελμα, παντρεύεται με πολιτικό γάμο και ανοίγει το μαγαζάκι της. «Είδη ψιλικών». Όπως σε κάθε φτωχογειτονιά, στη Νίκαια ο κόσμος πάσχει από υπερκαταναλωτισμό, και έτσι από το μαγαζί της παρελαύνουν όλοι οι ανθρώπινοι τύποι: o «δύο γάλατα, τέσσερα γιαούρτια και μια φρυγανιά», ο «Playboy κι ένα χαρτομάντιλο», ο «Silk Cut κίτρινο καλημέρα κούκλα» και ο «τρελός» της γειτονιάς, που κάθε άλλο παρά τρελός είναι, οι άτακτοι σκασιάρχες μαθητές από το απέναντι σχολείο, οι μετανάστες που ζουν στη γειτονιά. Η ηρωίδα του έργου υιοθετεί τη στάση του αρωγού των κατατρεγμένων, πουλάει «μπουγελόβομβες» στα άτακτα πιτσιρίκια μη διστάζοντας να τις γεμίσει και νερό, κατανοεί τη μικρή, πρώιμη έκρηξη του ερωτισμού τους στην αναζήτηση των πορνοπεριοδικών και με χιούμορ συνδράμει στην εκτόνωσή του: «Εμείς τους δώσαμε το μήνυμα: κώλος=παγωτό!». Το ψιλικατζίδικό της, στην προσπάθεια υποστήριξης των μεταναστών, μετατρέπεται σε «υποκατάστημα των ΚΕΠ». Η κατανόησή της απλώνεται έως τη ματαιοδοξία και τη χρήση της μηχανής αδυνατίσματος που πουλάει: «Κοίτα, πέτρα ο κώλος μου!». Η ψιλικατζού μετατρέπεται σε κοινωνικό παρατηρητή, σαρκάζοντας και διακωμωδώντας τα κλισέ που βασανίζουν τις πελάτριές της: «Βάζεις ένα απεριτίφ, κολλάς τα ηλεκτρόδια, διαλέγεις το ρευματάκι της αρεσκείας σου…»
Στο μικροαστικό σύμπαν της ελληνίδας γυναίκας/ υποψήφιας ερωμένης/ συζύγου και μητέρας, κυριαρχεί το consumer’s μοντέλο των «γυναικείων» περιοδικών: «Marriage, περιοδικά του γάμου και άλλες τέτοιες πίπες», όπως λέει χαρακτηριστικά. Εύστοχα διακωμωδείται η «επιχείρηση Γάμος», με καυστικά σχόλια που εκτοξεύονται ενάντια σε όλη αυτή τη βιομηχανία «ευτυχίας» και «πλαστών χαμόγελων» που μόνο μεθυσμένη μπορεί να τα αντέξει μια γυναίκα: «Νομίσατε ότι όλα αυτά τα λεφτά είναι για μπογιές και πινέλα; Λάθος! Για ουίσκια είναι!».
«Αυτός ο ρημάδης ο πελαργός ήταν τυφλός»
Εκτός όμως από την πολιτική και χιουμοριστική πτυχή της παράστασης, πέρα από μιαν ολόκληρη σειρά γυναικείων κοινωνικών ρόλων που την κατατρύχουν αλλά που καταφέρνει να τον ανατρέψει με ευστροφία και επινοητικότητα, υπάρχει η δραματική μεταστροφή της, εν μέσω αιθρίας, που οδηγεί απευθείας στο κεντρικό θέμα: την ανάγκη για μητρότητα: «Είχα στο κεφάλι μου ακόμη την πάγια εξίσωση ότι άντρας+γυναίκα=παιδί». Ως εκ τούτου, όλη η σειρά των μεθοδεύσεων και ακυρώσεων, των ολισθημάτων και λαθών, των παγίδων και των απελευθερωτικών παραγόντων που μεσολαβούν ανάμεσα στη σύλληψη της ιδέας της ευτυχίας και στη σύλληψη ενός εμβρύου, όλη αυτή η ατελείωτη και βασανιστική χορεία σεξουαλικών στάσεων, ειδικών διαιτολογίων, ενέσεων, ουροσυλλεκτών, εμβρυολόγων, και ερασιτεχνικών, επικίνδυνων σπερματεγχύσεων, στην ουσία αποτελούν τους κακούς δαίμονες που θα πολιορκήσουν τον ευαίσθητο ψυχισμό της ηρωίδας και θα φιλοτεχνήσουν το αφιλόξενο τοπίο/ μπίζνα των κέντρων γονιμότητας, των «γαυρογιατρών», των εξωσωματικών που τόσο οικονομικό και ψυχικό κόστος και τόση ταλαιπωρία επιφυλάσσουν στις γυναίκες των σύγχρονων αστικών κέντρων όπως η Αθήνα.
Στην οδύσσεια της επικείμενης μα ολοένα αναβαλλόμενης μητρότητας έρχεται να προστεθεί και ο ανηλεής κοινωνικός έλεγχος: «Περίμενα να κλείσω το μαγαζί μου, χωνόμουν στο κρεβάτι μου και έκλαιγα σιωπηρά. Παρακαλούσα τον Θεό να μη με ξαναρωτήσει κανείς». Στην ουσία, όμως, αυτό ακριβώς δεν συμβαίνει; Πόσες ματαιώσεις, πόσες αδίστακτες πεθερές, πόσες μέγαιρες «φιλενάδες»/ φίδια δεν περιμένουν στη γωνία για να κρίνουν, να κατακρίνουν, να καταδικάσουν τη γυναίκα που δεν τα κατάφερε να κάνει παιδί, ενώ αυτές το κατάφεραν! Όποιος εθελοτυφλεί στον βαθύτατο συντηρητισμό της νεοελληνικής κοινωνίας μπορεί να μην το έχει παρατηρήσει, όμως αυτό ακριβώς συμβαίνει: η πλειονότητα των γυναικών μεταξύ τριάντα και πενήντα αδυνατεί να βγει από τον φαύλο κύκλο των προσδοκιών που έχουν οι άλλοι γι’ αυτές, προσδοκιών που τις συγχέουν με το υποτιθέμενο «μητρικό φίλτρο» και τον κοινωνικά κατασκευασμένο (και οιονεί «φυσικό») προορισμό της γυναίκας.
Παντοδυναμία του συναισθήματος
Η δεκαετής, επίπονη προσπάθεια επίτευξης της εγκυμοσύνης περνά από όλα τα στάδια: απολογία για την επιλογή, δικαιολόγηση της επιλογής, αναπόφευκτο της επιλογής, ματαίωση της επιλογής. Όμως, το συγκλονιστικό είναι ότι πουθενά στο κείμενο δεν επιστρατεύεται ο όρος «ένστικτο» ή «φυσικός προορισμός της γυναίκας»: η μητρότητα δεν παρουσιάζεται ως η πεμπτουσία της κοινωνικής αποστολής της ηρωίδας, ούτε και το αντίστροφο. Η ψιλικατζού του έργου επ’ ουδενί επιτρέπει στον εαυτό της να υποτιμήσει το συναίσθημά της: αντιθέτως, αυτό ακριβώς το συναίσθημα και η γνησιότητα του πόθου της είναι που επιβάλλεται στον θεατή ως αναντικατάστατη συνθήκη για την κατάκτηση της ευτυχίας. Στον κόσμο των «Υπέροχων Υπέρηχων» όπου κυρίαρχο στρέφεται το ωάριο, ανατέλλει ο πλανήτης μιας νέας ζωής: «Ξάφνου ο ουρανός μου γέμισε μικρά άσπρα αστέρια… Κι ένα μικρό αστεράκι μπορεί να κάνει τη διαφορά».
Το χιούμορ και η μαχητικότητα κυριαρχούν: «Όλα τα ρητά βγήκαν από σοφά κεφάλια αλλά… ΜΕΤΑ την καταστροφή. Άντε ρώτα τους όταν ήρθε η καταιγίδα πώς ένιωσαν. Άντε τη στιγμούλα πριν το γκρεμό και κότσαρέ τους μια εξυπνάδα του τύπου αν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν θα συνωμοτήσει να τα καταφέρεις! Μάλλον αν θέλεις κάτι πάρα πολύ θα πρέπει να συνωμοτήσεις εσύ ενάντια σε όλο το σύμπαν για να τα καταφέρεις!» Η επιμονή και η στωϊκή αναμονή θα υπερνικήσουν τις απανωτές διαψεύσεις. Η ηρωίδα τραγουδάει στο αγέννητο παιδί της το όμορφο τραγούδι της παράστασης και τα βγάζει πέρα με τις αντιξοότητες, χωρίς μελοδραματικές εξάρσεις και εύκολες εκτονώσεις. Απ’ έξω μπορεί να μαίνεται η καταιγίδα, η γυναίκα της ιστορίας μας όμως θα τα μαζέψει, θα διαγράψει τα σημεία αιχμής που σημειώνονται στο έδαφος του ψιλικατζίδικου («Εδώ κλάψαμε μαζί, εδώ ονειρευτήκαμε μαζί») και θα παραδώσει με αισιοδοξία τα κλειδιά στον επόμενο κάτοχο: «Ναι φίλε μου, δικό σου το μαγαζί. Θέλω να ξεχάσω και να προχωρήσω!»
Λαϊκό θέατρο, γνήσιο
Ο ρεαλισμός της παράστασης δεν υποσκάπτεται από καμία λεπτομέρειά της. Τόσο η ποιητική σύλληψη της συγγραφέως, όσο και η ευαίσθητη διασκευή και σκηνοθεσία του Δημήτρη Καρατζιά, αναδεικνύουν τη μεγάλη ερμηνευτική γκάμα της Λένας Ουζουνίδου. Η μετάπτωση των διαθέσεων του έργου, από το χιουμοριστικό ύφος της αρχής, την ελευθεριότητα κάποιων εκφράσεων, τους υψηλούς τόνους φωνής έως την εσωτερικότητα, τη συγκίνηση και την ανθρώπινη πικρία του δεύτερου μέρους, γίνεται με μαεστρία. Τα σκήπτρα κρατά η ικανότητα της κυρίας Ουζουνίδου να πλησιάζει με το βλέμμα και την αμεσότητά της τον θεατή, να τον καθιστά μέτοχο. Ζεστή και ενθαρρυντική, εν είδει «σχολιάστριας», αναδεικνύεται και η Άννα Ψαρρά στον ρόλο της αδελφής, κλείνοντας ένα δίπολο τύπου διαλόγου αλλά κατ’ ουσίαν υπογραμμίζοντας εμφαντικά τον μονόλογο της ψιλικατζούς. Πρόκειται για μια ιδιότυπη θεατρική persona, κατάλληλη ως αντίστιξη αλλά και ως διπλασιασμός της θηλυκής παρουσίας επί σκηνής, αποτελεσματική ως ενσάρκωση κάποιων δεύτερων φωνών αλλά και ως σύντροφος, συνοδοιπόρος και αρωγός που σωπαίνει και παρακολουθεί.
Όμως (και εδώ βγάζω το καπέλο στη συγγραφέα, στον σκηνοθέτη και στην πρωταγωνίστρια!) αυτό που προέχει στη σκιαγράφηση του χαρακτήρα της αισθαντικής αυτής γυναίκας είναι το γεγονός ότι, παρότι μικροαστή, φέρει, δυνάμει, όλα τα γνωρίσματα μιας δημοκρατικής συνείδησης: «Τα αγαπημένα μου ήταν τα Αρμενάκια», λέει, ενώ καυτηριάζει τις ρατσιστικές πεποιθήσεις των γειτόνων της: «Πρόσεχε τους Αλβανούς, θα σε φεσώσουν!», σχολιάζουν οι κουτσομπόλες κυράτσες της Νίκαιας, «Είχατε και στο Πακιστάν μπύρες;» ρωτάει κακεντρεχώς ένας παππούς τον πακιστανό μετανάστη. Η αφηγήτρια έχει να αντιπροτείνει τη σιωπή που τηρούν οι αξιοπρεπείς άνθρωποι, γιατί, όπως λέει χαρακτηριστικά «η αξιοπρέπεια κερδίζεται. Δεν είναι ούτε δεδομένη, ούτε κληρονομική». Με ακραιφνή ρεαλισμό και σκληρή κριτική στάση απέναντι στους συντοπίτες μας, το κείμενο της κυρίας Δελημήτρου αποκαλύπτει πόσο βαθύτατα μισάνθρωποι, ρατσιστές και ακαλλιέργητοι είμαστε εμείς οι Νεοέλληνες.
- Η “Ψιλικατζού” παρουσιάζεται κάθε Τετάρτη στις 19:00, Παρασκευή στις 21:15, Σάββατο στις 19:00 και Κυριακή στις 21:15 στο VAULT Theatre Plus / Πολυχώρος VAULT / κρατήσεις 213 0356472 / 6949534889 και Viva.
Του Νίκου Ξένιου
Πηγή: www.bookpress.gr
