“Ο κόσμος της Σοφίας” γίνεται graphic novel
Ένα καλτ μυθιστόρημα που έχει κατακτήσει δεκάδες εκατομμύρια αναγνώστες ανακαλύπτεται εκ νέου χάρη σε ένα graphic novel γεμάτο χιούμορ και σοφία.
Τριάντα χρόνια μετά την κυκλοφορία του παγκόσμιου μπεστ σέλερ του Νορβηγού Jostein Gaarder, η μεταφορά του σε κόμικ είναι η τέλεια ευκαιρία για να ανακαλύψουν οι αναγνώστες τις φιλοσοφικές αντιλήψεις που παραμένουν αμετάβλητες.
Περιγραφή βιβλίου
Μια μέρα, η Σοφία Αμούνδσεν λαμβάνει ένα γράμμα το οποίο περιέχει μία και μόνη ερώτηση: «Ποια είσαι;». Ακολουθεί ένα δεύτερο που ρωτάει: «Πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος;». Ο αποστολέας αυτών των γραμμάτων παραμένει ένα μυστήριο, αλλά οι ερωτήσεις εξάπτουν την περιέργεια της Σοφίας. Είναι η αρχή μιας παράξενης αλληλογραφίας που θα οδηγήσει το νέο κορίτσι σε μια έρευνα μύησης και θα τη φέρει σε επαφή με τις σημαντικότερες μορφές της φιλοσοφίας (Σωκράτης, Πλάτωνας, Καρτέσιος, Χέγκελ, Σαρτρ κ.ά.).
Ο Κόσμος της Σοφίας του Νορβηγού Jostein Gaarder, ένα «μυθιστόρημα φιλοσοφικής μάθησης» που κυκλοφόρησε το 1991, έγινε παγκόσμιο εκδοτικό φαινόμενο και σημάδεψε αναμφίβολα πολλές γενιές. Μεταφράστηκε σε 54 γλώσσες και έφτασε τα 40 εκατομμύρια αντίτυπα σε πωλήσεις. Η τεράστια δύναμή του έγκειται στο γεγονός ότι, διαβάζοντάς το, καθένας από εμάς έχει πρόσβαση και μπορεί να κατανοήσει ένα ευρύ φάσμα φιλοσοφικών προσεγγίσεων, ακόμα και των πιο περίπλοκων.
Τριάντα χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρωτότυπου βιβλίου, η μεταφορά του σε ένα δίτομο graphic novel είναι η τέλεια ευκαιρία για να ανακαλύψουν οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες της εποχής μας όλες τις σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες από τον αρχαίο κόσμο μέχρι σήμερα, χάρη σε μια Σοφία (εκδοχή-2022), που επικοινωνεί μέσω των κοινωνικών δικτύων, καταπολεμά τον μισογυνισμό και αγωνίζεται ενάντια στην κλιματική αλλαγή.
Στον πρώτο τόμο, η Σοφία θέτει ερωτήματα και αμφισβητεί τους φιλοσόφους, από την Αρχαιότητα μέχρι την Αναγέννηση και την εποχή του Μπαρόκ.
Στον δεύτερο τόμο, που θα κυκλοφορήσει την άνοιξη του 2023, θα ανακαλύψει τη μεταφυσική και θα ακολουθήσει τον δρόμο της φιλοσοφίας μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Το έργο αναμένεται να κυκλοφορήσει σε περισσότερες από 15 χώρες.
Διαβάστε μια συζήτηση με τους δημιουργούς
Πώς σας είχε φανεί Ο κόσμος της Σοφίας την εποχή που είχε πρωτοβγεί;
Nicoby: Την εποχή που βγήκε Ο κόσμος της Σοφίας είχαμε μιλήσει πολύ για αυτό το βιβλίο. Ήταν ακουμπισμένο στο τραπέζι του σαλονιού, περνούσε από χέρι σε χέρι μέσα στην οικογένεια. Διάβασα τα πρώτα κεφάλαια και μου είχε φανεί πολύ ενδιαφέρον, επειδή δεν καταλάβαινα τίποτα από φιλοσοφία, τέλειωνα τότε το σχολείο. Κάποια χρόνια αργότερα, απέκτησα το δικό μου αντίτυπο. Mε ενδιέφερε η γραφιστική του Jeffrey Fischer που υπέγραφε τότε το περίφημο εξώφυλλο, και κυρίως, ήθελα πολύ να επιστρέψω σε αυτό το βιβλίο, που είναι μια πόρτα εισόδου στη φιλοσοφία, είναι ευκολοδιάβαστο και κατανοητό.
Vincent Zabus: Ήμουν στο πρώτο έτος φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, και ήταν ένα βιβλίο για το οποίο μιλούσαμε πολύ, κυκλοφορούσε πολύ ανάμεσα στους φοιτητές, οι καθηγητές μας στο πανεπιστήμιο μας το ανέφεραν κι εκείνοι συχνά. Άλλωστε με αυτό το αντίτυπο που είχα αγοράσει τότε δούλεψα και για το κόμικ. Το διάβασα με ευχαρίστηση, λίγο λίγο, και το απολάμβανα κομμάτι κομμάτι.
Γιατί ήταν σημαντικό η δική σας Σοφία να ζει το 2022;
N: Ο κόσμος της Σοφίας γεφυρώνει τη σκέψη εμβληματικών φιλοσόφων με τη Σοφία. Για να έχουν μεγαλύτερο νόημα οι γέφυρες αυτές, θα πρέπει, στο πλαίσιο του εφικτού, η ηρωίδα να τοποθετείται στο ίδιο περικείμενο με τον αναγνώστη. Μέσα σε είκοσι πέντε χρόνια η κοινωνία δεν άλλαξε και λίγο. Για παράδειγμα, τα ζητήματα για το κλίμα και το περιβάλλον που τότε δεν ήταν σημαντικά για τη δημόσια συζήτηση τώρα κατέχουν κεντρική θέση.
VZ: Για να αφορά το κόμικ ανθρώπους που ενδιαφέρονται -ή και όχι- για τη φιλοσοφία! [γέλια] Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε την Ιστορία της φιλοσοφίας. Επειδή το να κατανοούμε την Ιστορία και την αξία εννοιών όπως η ελευθερία, η δημοκρατία ή το κοινωνικό συμβόλαιο μας επιτρέπει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να σκεφτούμε την πραγματικότητα, να αποκτήσουμε μια άλλη προοπτική στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα.
Vincent, από την εκπαίδευσή σου στη φιλοσοφία και από την ενασχόλησή σου με το θέατρο και τη σκηνοθεσία, τι ήταν αυτό που σου φάνηκε πιο χρήσιμο για να πιάσεις την ιστορία του Jostein Gaarder;
VZ: Η εμπειρία μου ως καθηγητή μού χρησίμευσε πολύ, γιατί αυτό που έχω συγκρατήσει από αυτήν είναι πως οι μαθητές βαριούνται γρήγορα, και επομένως πρέπει να υπάρχει ποικιλία στον τρόπο που τους παραδίδεις το θέμα. Για να κρατήσω τους αναγνώστες ψάχνω μια ισορροπία ανάμεσα στη μυθιστορηματική και τη φιλοσοφική διάσταση, και μια εναλλαγή στους οπτικούς μηχανισμούς.
Στη συνέχεια, αξιοποίησα την εμπειρία μου από το θέατρο για να βρω καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται οι χαρακτήρες, ώστε να αποφύγω να έχω ένα πρόσωπο που εξηγεί και ένα άλλο που ακούει. Είχα ανάγκη ένα καθολικό εύρος στην αφήγηση, σε όλο το βιβλίο, για να έχουμε όρεξη να μάθουμε τη συνέχεια. Κι έτσι υπάρχει ένα μυστήριο: ποιος στέλνει στη Σοφία αυτά τα γράμματα για τη φιλοσοφία; Εκείνη λύνει σιγά σιγά αυτό το μυστήριο, οδηγώντας μας σε νέες ερωτήσεις… Ήθελα να δημιουργήσω μια δυναμική που να μας οδηγεί, με κάθε κεφάλαιο, στη συνέχιση της ανάγνωσης.
Nicoby, πώς κατέληξες στις οπτικές σου ιδέες ώστε να μεταφράσεις τις έννοιες σε εικόνες;
N: Ήμουν τυχερός. Ο Vincent ενεπλάκη σε τεράστιο βαθμό σε αυτό το κομμάτι της δουλειάς, ενώ εγώ τον άφησα να τα βγάλει πέρα μόνος του με το σενάριο. Το να βρω τα οπτικά μέσα ήταν ταυτόχρονα πρόκληση και ευχαρίστηση.
Αποδείχτηκε πως το θέμα προσφερόταν ιδιαίτερα και για μια αφήγηση με μορφή κόμικ. Όταν ο Δημόκριτος εξηγεί τη θεωρία του για έναν κόσμο που αποτελείται από πλήθος μικροσκοπικών στοιχείων, κανένα μέσο δεν ενδείκνυται καλύτερα από το κόμικ για να το απεικονίσει!
Η γοητεία του Κόσμου της Σοφίας σε εικονογραφημένη μορφή είναι ακριβώς αυτό, ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα πλεονεκτήματα του μέσου: γρήγορη αφήγηση, από πολλές οπτικές γωνίες, χιούμορ, διάλογοι που επικαλύπτονται, ελλείψεις. Μας άρεσε πάρα πολύ το παιχνίδι με τους διάφορους κώδικες της εικονογράφησης, προκειμένου να τους χρησιμοποιήσουμε προς όφελος αυτού που θέλαμε να αφηγηθούμε.
Έπρεπε επίσης, ο Vincent και εγώ, να σταθούμε στο ύψος της δουλειάς του Jostein Gaarder, και αυτό μας άγχωνε αρκετά. Να πούμε επί τη ευκαιρία πως τα τελευταία χρόνια, με ιδιαίτερες εκδόσεις όπως το La Revue Dessinée, βλέπουμε πως τα κόμικ μπορούν να υποστηρίξουν τα πάντα, δεν είναι πια περιορισμένα, όπως νομίζαμε κάποτε, σε ένα μόνο είδος αφήγησης ή σε ένα συγκεκριμένο κοινό.
Σε αυτή την εκδοχή, τι είναι Gaarder και τι είναι δικό σας;
N: Σε ό,τι αφορά εμένα, η συμβολή μου ήταν να δώσω μια μορφή, μια εμφάνιση σε όλα τα πρόσωπα. Μοιάζει προφανές έτσι όπως το λέω, μα για ένα μυθιστόρημα όπως O κόσμος της Σοφίας, όλοι οι αναγνώστες (και είναι πολλοί!) έχουν σχηματίσει μια ιδέα για το πώς μπορεί να μοιάζει η Σοφία ή ο Αλμπέρτο. Δεν πρέπει να τους απογοητεύσουμε, αλλά να τους οδηγήσουμε στην ανάγνωση της δικής μας εκδοχής του 2022.
VZ: Η επικαιροποίηση του Κόσμου της Σοφίας είχε ως προϋπόθεση την εισαγωγή σύγχρονων θεμάτων, αυτό όμως επηρεάζει τις σχέσεις των προσώπων. Αυτά που συζητά η Σοφία με τη μητέρα της, για παράδειγμα, έχουν εξελιχθεί πολύ σε σχέση με το αρχικό κείμενο. Τα θέματα της οικολογίας και του φεμινισμού αντιθέτως ήταν παρόντα σε μεγάλο βαθμό και στον Jostein Gaarder. Είχε φοβερή διαίσθηση γύρω από αυτά, ήταν σημαντικά θέματα για τη Σοφία ήδη από το 1991! Το μόνο που έκανα είναι να τα αναπτύξω περισσότερο και να τα φέρω στο σήμερα. Σε ό,τι αφορά τους φιλοσόφους, συμπλήρωσα το μυθιστόρημα με άλλες πηγές (άρθρα, podcast, κ.λπ.), για να συνθέσω τη σκέψη, όχι να την παραμορφώσω, καθώς η άποψη που έχουμε για κείνους μπορεί επίσης να εξελιχθεί.
Παραδείγματος χάριν, δώσαμε περισσότερο χώρο στον Αβερρόη, τον Άραβα φιλόσοφο που ανακάλυψε εκ νέου τον Αριστοτέλη.
Ο μεγάλος πλούτος του πρωτότυπου μυθιστορήματος είναι ο εγκιβωτισμός, καθώς υπάρχει ένα μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα. Ήθελα το κόμικ να έχει αυτή την αίσθηση, με προβληματισμούς και σκέψεις, στη γλώσσα του κόμικ όμως, στα κάδρα… ή στα συννεφάκια για παράδειγμα, που είναι διάλογοι που εκφράζουν προφορικό λόγο, όμως τα διαβάζουμε. Ο Nico κι εγώ παίξαμε με αυτές τις συγκεκριμένες αρχές των κόμικ. Και δεν θα μπορούσαμε να το έχουμε κάνει παρά μόνο έτσι, μόνο με τον τρόπο των κόμικ. Θέλω οι αναγνώστες να πουν: «Μα κάτι τέτοιο μπορεί να υπάρχει μόνο σε κόμικ, πώς μπορεί να προέρχεται από βιβλίο;» και αυτό να τους ωθήσει να επιστρέψουν στο βιβλίο του Γιοστέιν Γκάαρντερ για να το εξακριβώσουν.
Vincent Zabus και Nicoby
