Ο Στάθης Δημητρακός εξέδωσε το 2006 ένα μικρό βιβλίο με τίτλο “Τα κάλαντα στην Τρίγλια της Προποντίδας” με κάλαντα που προέρχονται από τη συλλογή του. Ένας μικρός θησαυρός-πραγματική κιβωτός μιας περασμένης, αλλά σε καμία περίπτωση ξεχασμένης, εποχής.
Από τον πρόλογο του Στάθη διαβάζουμε:
“Στην παλιά Τρίγλια “έλεγαν” τα κάλαντα την παραμονή των “καλών ημερών” όπως αποκαλούσαν οι παλιοί Τριγλιανοί τις γιορτές του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνεια).
Τα κάλαντα ήταν “λόγιας προέλευσης” και τα ονόμαζαν “τα μεγάλα” και “λαϊκής” και τα ονόμαζαν “τα μικρά”.
“Λέγανε” κάλαντα “λόγιας προέλευσης” που ήταν πραγματικά “μεγάλα” και δύσκολα. Πώς τα μάθαιναν, όμως, τα παιδιά; Δινόταν κατεύθυνση από τα Σχολεία για να τα μάθουν τα παιδιά. Στα σχολεία της Τρίγλιας (8τάξιο Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο) όλα τα μαθήματα διδάσκονταν στην καθαρεύουσα σ’ όλες τις τάξεις. Στην καθαρεύουσα ήταν γραμμένα και όλα τα βιβλία για όλα τα μαθήματα: Ελληνικά, Γραμματική, Ιστορία, Θρησκευτικά, κ.λ.π. Στις μεγάλες τάξεις διδάσκονταν Αρχαία Ελληνικά.
Τα παιδιά, παρέες-παρέες, γύριζαν από σπίτι σε σπίτι στους μαχαλάδες και στα μαγαζιά.
Το “πρόγραμμα” άρχιζε με τη στερεότυπη φράση “να τα πούμε;” να τα πούμε;”. Έπαιρναν τη συνηθισμένη απάντηση-άδεια: “Πείτε τα , πείτε τα”. Και έπαιρναν πάντα φιλοδωρήματα, γλυκίσματα (κουραμπιέδες, φοινίκια, ρετσέλια, λουκούμια, ξηρούς καρπούς (αμύγδαλα, καρύδια) και ξερά φρούτα (σύκα ξερά, παστοκύδωνα, σταπίδες-σταφίδες, ρόδια αλλά και μπαράδες.
Το φιλοδώρημα διέφερε σε κάθε σπιτικό και φυσικά ήταν μεγαλύτερο σε περίπτωση που κάποιο παιδί της παρέας είχε συγγενική σχέση με τον νοικοκύρη ή την νοικοκυρά (ανεψιός, αναδεξιμιός).”
ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
KAΛΗΝ ΗΜΕΡΑΝ ΑΡΧΟΝΤΕΣ
(Mεγάλα-λόγια προέλευσης)
Καλήν ημέραν (εσπέραν) άρχοντες αν είναι ορισμός σας
Χριστού την θείαν γέννησιν να πώ στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η κτήσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των Ουρανών και Λυτρωτής των όλων.
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσιν τω δόξα εν Υψίστοις
και τούτο άξιον εστί ή των ποιμένων πίστις.
Εκ της Περσίας έρχονται τρείς Μάγοι με τα δώρα
άστρον λαμπρόν τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα.
Φθάνουσιν εις την Ιερουσαλήμ με πόθον ερωτώσιν
που εγεννήθει ο Χριστός να παν’ να τον ευρώσι.
Δια Χριστόν ως ήκουσεν ο Βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχθηκε κι έγινε θηριώδης.
Ότι πολλά φοβήθηκε δια την Βασιλείαν
μη του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξία.
Κράζει τους Μάγους και ρωτά πού ο Χριστός γεννάται
-«Εις Βηθλεέμ ηξεύρομεν, ως η Γραφήν διηγάται».
Τους είπε να υπάγωσι και όπου τον ευρώσι
να τον επροσκυνήσωσι να παν’ να του ειπώσι.
Όπως υπάγει και αυτός για να τον προσκυνήσει
με δόλον ο μισόθεος για να τον αφανίσει.
Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχουσι και τον αστέρα βλέπουν
φως θεϊκόν κατήρχετο και με χαρά προστρέχουν.
Εμβαίνουν εις το σπήλαιον βρίσκουν την Θεοτόκον
που κρατά στας αγκάλας της τον Άγιον της Τόκον.
Γονατιστοί τον προσκυνούν και δώρα του χαρίζουν,
σμύρνα, χρυσόν και λίβανον Θεόν τον ευφημίζουν.
Την σμύρναν μεν ως άνθρωπον, χρυσόν ως Βασιλέαν,
τον λίβανον δε ως Θεόν σ’ όλην την ατμοσφαίραν.
Αφού τον επροσκύνησαν ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε να τον εύρουν.
Πλην άγγελος εξ ουρανού βγαίνει τους εμποδίζει
αλλήν οδό να πορευθούν αυτός τους διορίζει.
Και πάλιν άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
εις Αίγυπτον να πορευθεί και κει να ησυχάσει.
Να πάρει και την Μαριάμ ομού με τον Υιόν της
γιατί ο Ηρώδης τον ζητεί , τον Τόκο τον δικό της.
Μη βλέπων δε ο Βασιλεύς τους Μάγους να γυρίζουν
εις Βηθλεεμ επρόσταξε παιδί να μην αφήσουν.
Όσα παιδία εύρωσιν δυο ετών και κάτω
όλα να τα περάσωσιν ευθύς απ΄τα σπαθιά του.
Χιλιάδας δεκατέσσαρες σφάζουν μιαν ημέρα
θρήνον κλαυθμόν και οδυρμόν είχε κάθε μητέρα.
Και επληρώθη το ρηθέν προφήτου Ησαϊου
μετά των άλλων προφητών και του Ιερεμίου.
Παραμυθιών ουφ ήθελεν ότι αυτά ουκ έχει.
Ιδού όπου σας είπαμε μ΄ολην την υμνωδία
του Ιησού μας του Χριστού γέννησιν την Αγίαν
Και σας καληνυκτίζομεν πέσατε κοιμηθείτε
όλιγον ύπνον πάρετε ευθύς να σηκωθείτε.
Και βάλετε τα ρούχα σας όμορφα εντυθείτε
στην εκκλησία τρέξατε με προθυμία μπείτε.
Και ακούσατε με προσοχή την θεία λειτουργίαν του
Ιησού μας του Χριστού γέννισιν την Αγίαν.
Και όταν θα γυρίσετε εις το αρχοντικό σας
ευθύς τραπέζι στρώσατε βάλτε το φαγητό σας.
Και τον σταυρόν σας κάνετε γευθείτε, ευφρανθείτε
δώστε και κανενός φτωχού όστις να μη στερείται.
Δώστε και ,ας τον κόπο μας ό,τι είναι ορισμός σας.
Και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Εμείς ευχαριστούμεθα εις την προαιρεσίν σας
γνωρίζομεν την γνώμη σας ομού και θέλησίν σας.
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΠΡΩΤΟΥΓΕΝΝΑ
(Λαϊκής προέλευσης)
Χριστούγεννα πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
εβγάτε, δείτε, μάθετε, που ο Χριστός γεννιέται.
Γεννιέται και αναθρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι το τρώνε οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες.
Ανοίχτε τα κουτάκια σας τα κατακλειδωμένα
και δώστε μας τον κόπο μας ό,τι είναι ορισμός σας
και αν είστε απ΄ τους πλούσιους φλουριά να μην λυπάστε
και αν είστε απ΄τους δεύτερους τάλιρα και κοσάρια
και αν είστε απ΄τους πάμφτωχους ένα ζευγάρι κότες.
Και σας καληνυχτίζουμε πέσατε κοιμηθείτε
ολίγον ύπνο πάρετε πάλι να σηκωθείτε,
στην εκκλησία τρέξατε μ΄ όλη την προθυμία
και του Θεού ν΄ακούσετε τη Θεία λειτουργία.
Και του χρόνου!
“Τα κάλαντα στην Τρίγλια της Προποντίδας”
Συλλογή: Στάθης Δημητρακός
Έκδοση: “Ελεύθερος ΔΙΑΛΟΓΟΣ”, Αθήνα 2006.
Κείμενο Αντώνης Λαζαρής
Πηγή: triglianoi.gr
