Τρίγλια Βιθυνίας. Είναι η μοναδική πόλη της Μικράς Ασίας που το 1922 σώθηκαν όλοι οι Έλληνες κάτοικοι της!
Τέσσερα τα χαρακτηριστικά της πόλης Τρίγλια στα Ασιατικά παράλια της Προποντίδας και κοντά στην Προύσα.
Η σωτηρία όλων των κατοίκων της το 1922 στον μεγάλο διωγμό και θα δούμε στη συνέχεια το πώς συνέβη αυτό.
Η αρχιτεκτονική της με τα τριώροφα σπίτια, κτίσματα Ελλήνων τον 18ο αιώνα που έμειναν όπως τα άφησαν πίσω τους οι Τριγλιανοί το 1922 λες και σταμάτησε ο χρόνος εκείνη την αποφράδα ημέρα… Κι έτσι θα βρείτε την πόλη σήμερα εάν την επισκεφθείτε.
Τόπος θρησκευτικός, πηγή 59 μαρτύρων της Ορθοδόξου πίστεως, τόπος που έγραψε την δική του “προσωπική” ιστορία την περίοδο της Εικονομαχίας.
Η Τρίγλια, μαζί με το Αϊβαλί (Κυδωνίες) είναι οι μόνες σημαντικού μεγέθους πόλεις στην Ελληνική Διοίκηση Σμύρνης με σχεδόν αμιγώς Ελληνικό πληθυσμό. Ελάχιστοι οι Τούρκοι στην Τρίγλια, μόλις 30 οικογένειες που εργάζονταν σε κτήματα Ελλήνων.
Η πόλη Τρίγλια (και Τρίγλεια), έχει μακρά ιστορία που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ.. Σήμερα είναι κωμόπολη της Προύσας, το τουρκικό όνομα της είναι Zeytinbagi με πληθυσμό 2.500 κατοίκους.
Το Zeytinbagi σημαίνει τόπος της ελιάς (zeytin=ελιά) και το όνομα αυτό δόθηκε στην Τρίγλια από τους Τούρκους λόγω της περίφημης ποικιλίας μικρής ελιάς που καλλιεργείται εκεί από τα παλιά χρόνια.
Το τουρκικό αυτό όνομα ελάχιστοι το χρησιμοποιούν, όλοι γνωρίζουν την πόλη με το ελληνικό της όνομα Τρίγλια.
Ιστορία
Την πόλη της Τρίγλιας, Ελληνική αποικία από τον 5ο π.Χ αιώνα, την αναφέρει ο Εκαταίος ο Μιλήσιος ως Βρύλειον.
Αν κι υπήρξαν διχογνωμίες των ιστορικών τελικά επικράτησε η άποψη ότι το αρχαίο Βρύλειον- πόλη καλλιέργειας ελιάς κοντά την αρχαία Κίο, κωμόπολη της Βιθυνίας στη βορειοδυτική Μ. Ασία-, είναι η σημερινή Τρίγλια, την οποία οι πρόγονοι μας έκτισαν πάνω σε δύο λόφους.
Λόφους αντικρυστούς που ό ένας ονομαζόταν λόφος Σταυροπηγής και ο άλλος άγριος και απότομος, ύψους 500 μ. περίπου, επειδή ήταν γεμάτος φωλιές κοράκων και γλάρων, ονομαζόταν κορακοφωλιά.
Το 1853 στις ανασκαφές στην Ακρόπολη Αθηνών, βρέθηκαν κέραμοι όπου αναφέρεται μία πόλη με το όνομα Βρύλειον κι από το εύρημα αυτό πληροφορούμαστε ότι το Ελληνικό Βρύλειον χτίστηκε περίπου το 500 ή 487 π. Χ. κι έγινε σύμμαχος των Αθηναίων για να προφυλαχτεί από τις επιθέσεις των Περσών.
Οι αρχαίες περιγραφές της θέσης της πόλης του Βρυλείου οδήγησαν τον Τριγλιανό ιστορικό Τρύφωνα Ευαγγελίδη στο συμπέρασμα ότι η Τρίγλια βρισκόταν σε αυτή την περιοχή του αρχαίου Βρυλείου.
Βυζαντινή περίοδος
Τον 8ο αιώνα θα κτιστούν από τους Βυζαντινούς στην Τρίγλεια πολλά Μοναστήρια όταν εδώ θα εγκατασταθούν Βυζαντινοί στρατηγοί στους οποίους οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου έδωσαν κτήματα.
Τότε θα κτιστεί η περίφημη Μονή της Τρίγλιας, η Μονή Παντοβασίλισσας.
Η Τρίγλια στην σύγχρονη ιστορία εκτός από πατρίδα του Χρυσοστόμου Σμύρνης έμεινε γνωστή κι ως τόπος Μοναστηριών κι Αγίων.
ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ- Ιστορικό
Η Μονή χτίστηκε το 780 μ.Χ, ο λόγος είναι η ηρεμία της περιοχής και η εικονομαχία, πολλοί μοναχοί και μοναχές θέλοντας να απομακρυνθούν κατέφυγαν στην περιοχή.
Τον 9ο αιώνα, μετατρέπεται σε γυναικεία μονή. Ονομαστή είναι η μοναχή Ευδοκία Βιανή που το 897 έγινε η τρίτη σύζυγος του αυτοκράτορα Λέοντος του 6ου του Σοφού.
Η μοναχή αυτή έχει δώσει το όνομά της στο ύψωμα όπου αντικρίζεις την Τρίγλια καθώς έρχεσαι από τα Μουδανιά (βρίσκεται ανατολικότερα της Τρίγλιας).
Εκτός από τη Μονή Παντοβασίλισσας -που σώζεται ως εκ θαύματος έως σήμερα-, ο οικισμός περιείχε κι άλλες εκκλησίες και Μονές με πιο γνωστή τη Μονή Βαθέος Ρύακος.
Οι μονές της Τριγλείας όπως και του όρους Ολύμπου της Βιθυνίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά την Εικονομαχία προσφέροντας βάση και καταφύγιο σε εικονολάτρες μοναχούς.
Αυτή η υποστήριξη της στους εικονολάτρες είχε σαν αποτέλεσμα να παράγει η πόλη πολλούς μάρτυρες της Ορθοδοξίας. (τουλάχιστον 59).
Πατρίδα, υπήρξε, η Τρίγλια τεσσάρων Επισκόπων με διασημότερο τον μετέπειτα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο Καλαφάτη.
Τον οικισμό της Τρίγλιας αναφέρει κι αυτοκράτορας Κατακουζηνός τον 14ο αιώνα. Οικισμός, στον οποίο κατοικούσε για αιώνες (από τον 5ο π. Χ. αιώνα) συμπαγής ελληνόφωνος και φυσικά Χριστιανικός πληθυσμός. Με διοικητικό σύστημα τη Δημογεροντία και ασχολίες των κατοίκων που ήταν η ελιά και αλιεία, σηροτροφία και μετάξι.
Η εκπαίδευση κι η καλλιέργεια των γραμμάτων στην Τρίγλια ήταν πολύ ανεπτυγμένη και σε αυτό συνέβαλε σημαντικά ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος. Τις δύο δε φορές που εξορίστηκε στη γενέθλια γη την Τρίγλια (εξορίστηκε όταν ήταν Μητροπολίτης Δράμας, το 1907 και το 1909), έκτισε το περίφημο σχολείο της Τρίγλιας (1904-1909), που οι Τούρκοι σήμερα αποκαλούν Taş Mektep, που σημαίνει <Πέτρινο Σχολείο>.
Πρόκειται για ένα νεοκλασικό κτήριο εξαιρετικής αισθητικής, το οποίο έχει δυτικές αρχιτεκτονικές επιρροές, ένα “κόσμημα” της εποχής .
Το Πέτρινο Σχολείο, το 1924 έγινε ορφανοτροφείο το οποίο προσέφερε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση έως το 1986, μέχρι να εγκαταλειφθεί οριστικά το 1989.
Κατόπιν ανακαίνισης λειτουργεί και πάλι ως εκπαιδευτικό ίδρυμα, φιλοξενώντας παράλληλα ένα μουσείο και μια βιβλιοθήκη.
Τρίγλια ή Τρίγλεια, το αρχαίο Βρύλειον, πόλη Ελλήνων από τον 5ο π. Χ. αιώνα έως τις αρχές του 20ού, όταν…
…Όταν…Αρχές του 20ού αι, και 1915, η περίοδος του πρώτου διωγμού των Ελλήνων από την Μικρά Ασία. (1914-1918).
Παραλιακή πόλη της Προποντίδας η Τρίγλια θα υποστεί το 1915 από τους Νεότουρκους την μέθοδο εξόντωσης μέσω κακουχιών και ασθενειών.
Οι Νεότουρκοι του Ατατούρκ διέταξαν τους Τριγλιανούς να κλείσουν τα υπάρχοντα τους στις εκκλησίες ( 5 υπήρχαν στην πόλη) και τους εξόρισαν στην γειτονική Προύσα όπου η πείνα κι ο τύφος κυριολεκτικά τους θέρισε.
Θα χαθεί σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού. Όσοι επέστρεψαν το 1918 θα βρουν την πόλη λεηλατημένη από τους Τούρκους, σε άθλια κατάσταση.
Οι επιζώντες Τριγλιανοί με την βοήθεια Τριγλιανών του εξωτερικού –όπως ο επιχειρηματίας Σάπαρης από το Βουκουρέστι-, καταφέρνουν (1918-1920)να φτιάξουν την πόλη τους σχεδόν όπως ήταν πριν το διωγμό.
1920 : Ο Ελληνικός Στρατός στην Τρίγλια
Στις 24 Ιουνίου 1920 ο ελληνικός στρατός φτάνει στην Τρίγλια της Προποντίδας.
Οι κάτοικοι της Τρίγλιας τους υποδέχονται με θέρμη στην τοποθεσία Σεργί.
Στην κωμόπολη τοποθετείται Έλληνας αξιωματικός, ενώ 150 στρατιώτες αναλαμβάνουν την αστυνόμευση της περιοχής.
Η περιοχή της Τρίγλιας και των Κυδωνιών(Αϊβαλί) ήταν από τις σημαντικότερες της Ελληνικής Διοίκησης Σμύρνης λόγω της υπεροχής του ελληνικού πληθυσμού.
Στην κοντινή Σιγή επικρατούσε ο ίδιος ενθουσιασμός, μαθητές ύψωσαν την γαλανόλευκη μέσα στην οποία υπήρχε γραμμένο με χρυσά γράμματα: <ΖΗΤΩ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙΣΑ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ>.(Πηγή: fb Προύσα & Γιαλί Τσιφλίκ Μικράς Ασίας).
Η σωτηρία των Τριγλιανών το μοιραίο για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας 1922.
27 Αυγούστου 1922, οι Τούρκοι μπαίνουν στη Σμύρνη, με σκοπό να διώξουν για πάντα τους Έλληνες από τη γη της Ιωνίας.
Οι κάτοικοι της όμορφης Τρίγλιας, ειδοποιούνται από τον Τριγλιανό στρατιώτη Ιορδάνη Μπαρμπή, που τους προτρέπει να φύγουν το συντομότερο δυνατόν από την Τρίγλια.
Ο εφοπλιστής συμπατριώτης τους Φίλιππος Καβουνίδης, στέλνει τα τέσσερα δικά του καράβια και ένα εγγλέζικο φορτηγό, το οποίο ναυλώνει για να απομακρύνει τους Τριγλιανούς αλλά και να περισώσει, όσο το δυνατόν περισσότερα κειμήλια των εκκλησιών κυρίως μπορούσε, όπως την εικόνα της Παντοβασίλισσας.
(Η εικόνα -ανυπολογίστου αξίας- είναι σήμερα στην κατοχή των προσφύγων Τρίγλας στην Ραφήνα, στον Ιερό Ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου).
Μετά την πτώση λοιπόν, του μετώπου οι Τριγλιανοί σώθηκαν χάριν της βοήθειας του εφοπλιστή Φίλιππου Καβουνίδη ο οποίος ήταν παντρεμένος με την αδελφή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, την Αικατερίνη Καλαφάτη κι είχε προσφέρει μεγάλη βοήθεια στους Τριγλιανούς και στον πρώτο διωγμό.
Σώθηκαν οι Τριγλιανοί από τις σφαγές του Κεμάλ Ατατούρκ, επιτυχής η εκκένωση της πόλης, αλλά οι περιπέτειες τους δεν σταματούν εδώ.
Οι Τριγλιανοί πρόσφυγες, όπως και πολλοί άλλοι Μικρασιάτες, φτάνουν στην Ελλάδα, δεν γνωρίζουν όμως που θα καταλήξουν.
Το 1923 αποφασίστηκαν οι δύο περιοχές της Ελλάδας που θα χρησιμοποιηθούν για την εγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων, από την Τρίγλια της Μικράς Ασίας, Ραφήνα Αττικής και Σουφλάρ Χαλκιδικής (σήμερα Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής).
Καλοκαίρι 1923, ένα χρόνο σχεδόν μετά τον ξεριζωμό και οι πρώτοι Τριγλιανοί πρόσφυγες ανηφορίζουν προς τη Ραφήνα, όπου και ζουν μέχρι το 1926 κάτω από άθλιες συνθήκες.
Στην εκκλησία της Παναγίτσας, που είχε κτιστεί το 1746, ακριβώς απέναντι από το σημερινό Γυμνάσιο, λειτούργησε το πρώτο Δημοτικό σχολείο με δάσκαλο τον Ευστράτιο Αντωνιάδη.
Ο <Στρατής ο Δάσκαλος>, ήρθε και αυτός πρόσφυγας στη Ραφήνα με την οικογένειά του (1877-1964).
Δίδαξε στο εκκλησάκι της Παναγίτσας, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Το σχολείο είχε περίπου 60 παιδιά. Η ελονοσία μάστιζε τους πρόσφυγες και τα παιδιά έπαιρναν καθημερινά, ένα κινίνο για προφύλαξη και θεραπεία. Το χειμώνα, όταν κατέβαζε πολύ νερό το μεγάλο Ρέμα, το σχολείο δε λειτουργούσε, γιατί δε μπορούσαν να περάσουν το ποτάμι ούτε τα παιδιά, ούτε ο δάσκαλος.
Γέφυρα τότε για να περνάει ο κόσμος το Μεγάλο Ρέμα, δεν υπήρχε.
Τον επόμενο χρόνο (1926) το Δημοτικό Σχολείο στεγάστηκε στο ξενοδοχείο του Σκουζέ, που υπήρχε τότε στη θέση της σημερινής πλατείας Ραφήνας όπου είναι η αναμνηστική στήλη των «Ξεριζωμένων Τριγλιανών που ριζώσανε στον τόπο», στη μεγάλη αίθουσα του εστιατορίου.
Τον Ιανουάριο του 1927, η εκκλησία πήρε φωτιά, αλλά η εικόνα της Παντοβασίλισσας σώθηκε από τον Τριγλιανό Μήτσο Ρήγα.
Στον βράχο της Παναγίτσας, βρίσκεται και ο τάφος του Φίλιππου Καβουνίδη.
Στη Ραφήνα λειτουργεί το Λαογραφικό Μουσείο Ραφήνας ή αλλιώς <Το σπίτι της Τρίγλιας>, που είναι ένα προσφυγικό σπίτι, το οποίο έχει διασωθεί.
Εκτός από τον Εθνομάρτυρα Χρυσόστομο Σμύρνης η Τρίγλια υπήρξε γενέθλια γη του Ναπολέοντα Σουκατζίδη (Τρίγλια Μ. Ασίας 1909-Καισαριανή 1 Μαΐου 1944) του κομμουνιστή ήρωα της Εθνικής Αντίστασης κι ενός από τους 200 κρατούμενους που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τους Ναζί, τις δυνάμεις κατοχής του τόπου μας.
Επίλογος
Η Τρίγλια των 8.000 Ελλήνων κατοίκων της πριν τον διωγμό του ’22 και σήμερα Zeytibagi με 2.500 χιλιάδες Τούρκους κατοίκους έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός και δεν επιτρέπεται η αλλοίωση του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των κτηρίων.
Η αρχιτεκτονική των κτηρίων που έχτισαν οι Έλληνες είναι σε βυζαντινό και ελληνικό στυλ.
Κατασκευάστηκαν από ξύλο και τούβλα, τις περισσότερες φορές ως τριώροφα κτίρια.
Οι ελιές φυλάσσονταν στο ισόγειο, και οι οικογένειες περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους εκεί τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω σκιάς. Το δεύτερο επίπεδο ήταν χαμηλότερο σε ύψος για διάφορους σκοπούς. Το τρίτο επίπεδο, ψηλοτάβανο, περιείχε σαλο-κουζίνα και υπνοδωμάτια.
Σήμερα, τα σπίτια αυτά διατηρούνται στην αρχική τους εμφάνιση, και δεν μπορούν να κατεδαφιστούν ή να ανακαινιστούν σε διαφορετικό στυλ από το αρχικό, χωρίς την άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού.
Είναι προστατευόμενη περιοχή πρώτου επιπέδου από το 1981 και θεωρείται υπαίθριο μουσείο χάρη στα ιστορικά κτίρια και κατοικίες.
Η ομορφιά αυτών των σπιτιών αποτελεί συνεχή πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες.
Στο άρθρο ένας πίνακας ζωγραφικής Τούρκου δημιουργού από τουρκική καλλιτεχνική ομάδα και η υδατογραφία της Τρίγλιας του Άγγλου καλλιτέχνη Tim Wilmot, με τίτλο: <Old Houses Zeytinbağı-Tirilye> -Παλιά σπίτια στην Τρίγλια .(Πηγή-Original Watercolours by Tim Wilmot).
Εάν επισκεφθείτε την Τρίγλια, ο Ναός της Παντοβασίλισσας έχει ανακαινιστεί αλλά ενδιαφέρον παρουσιάζουν εκτός από τις μοναδικής αρχιτεκτονικής τέχνης οικίες και τα ερείπια βυζαντινών εκκλησιών και η Μονή Παντοβασίλισσας.
Το 2018 και μέσα σε βαθύ κλίμα συγκίνησης τελέστηκε στην Τρίγλια από τον Αρχιεπίσκοπο της Ορθοδόξου Εκκλησίας η τελετή των Θεοφανείων για πρώτη φορά μετά το μοιραίο 1922.
Έχουν γραφεί πολλά βιβλία με θεματική την Τρίγλια ενδεικτικά σας δίνω δύο, το κλασικό του Τριγλιανού βυζαντινολόγου Αποστόλου Τσίτερ :<Τρίγλια του Κυανού Κόλπου Προποντίδος> /1979 και ένα από τους πολλούς τίτλους της Τριγλιανής Σοφίας Γιαρένη: <Ιστορία της ζωής μου απ’ την Ελλάδα και την Τρίγλια της Μικράς Ασίας>.
Τασσώ Γαΐλα.
