«Ίσως σήμερα κάποιοι να σκέφτονται ότι από το Εικοσιένα μας χωρίζει χρόνος αμείλικτος. Ισχύει βέβαια και αυτό, είναι απαραίτητη όμως μια μετατόπιση του βλέμματος στην κοινή συνείδηση: σ’ εκείνη την Επανάσταση χρωστάμε την ύπαρξή μας, τη σημερινή ελεύθερη ζωή μας», σημειώνει ο Κώστας Σταμάτης, επιμελητής της πολυσέλιδης (632 σελ.) ανθολογίας Ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821, μοναδικής στο είδος της. Ένα βιβλίο που ανθολογεί διττά την ποιητική έκφραση του Εικοσιένα: το δημοτικό τραγούδι από τη μία και τα έργα των Νεοελλήνων ποιητών από τα χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα (1821-1829) μέχρι και τις μέρες μας. «Έκανα τη σκέψη ότι για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ουσιώδες, τερπνόν και απολύτως χρηστικό θα ήταν και οι σημερινοί φιλαναγνώστες να έχουν στα χέρια τους το ποιητικό συναξάρι για την κατορθωμένη ελευθερία μας. Την ελευθερία που ούτε μας χαρίστηκε, ούτε μας παραχωρήθηκε, αλλά την κατορθώσαμε μ’ εκείνες τις ουσίες που θα ορίζει πάντοτε ο σολωμικός στίχος: “Ω θεϊκιά, κι όλη αίματα πατρίδα” (Δ. Σολωμός, Ο Κρητικός, απόσπ. 22)».
Στα ποιήματα του τόμου, μερικά από τα οποία παραθέτουμε στη συνέχεια, διαβάζουμε για «την πιο αδιανόητη επανάσταση του 19ου αιώνα, η οποία παρά πάσαν επίσημη προσδοκία […] πραγματοποιήθηκε και πέτυχε να καταλύσει την ολέθρια δύναμη του κραταιού Τούρκου δυνάστη, με τους λιγοστούς να καταφέρνουν ν’ ανατρέψουν την εξουσία των αμέτρητων. Ποίηση και μπαρούτη ποτέ δεν βρέθηκαν εγγύτερα στης ελευθερίας τον ήλιο, κι ας παρέμενε κι αυτός αιώνες κυκλοδίωκτος, όπως λέει ο Κάλβος».
Νίκος Γκάτσος, Τσάμικος
Στα κακοτράχαλα τα βουνά
με το σουραύλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.
Δική τους είναι μια φλούδα γης
μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς
για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα
απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πώς χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς.
Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ’ το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια
στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.
Νίκος Γκάτσος, 1976 (πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς)
Το ποίημα περιλαμβάνεται στον τόμο Όλα τα τραγούδια, Εκδόσεις Πατάκη (πρώτη έκδοση 1999, νέα, αναθεωρημένη έκδοση 2018)
Δημήτρης Παπαδίτσας, Διονύσιος Σολωμός
Γιὰ τὸν Διονύσιο Σολωμὸ τί ἔχω νὰ πῶ; ἀπὸ γύρη
κι ἀνθοὺς ἡ κάθε λέξη του καὶ φῶς καὶ ὀνειροπύλη
στῆς λευτεριᾶς τὸ οὐράνιο πανηγύρι
ὅπου χορέψαν οἱ ἔρωτες μὲ τὸν ξανθὸν Ἀπρίλη.
Ποιός σ’ ἔστειλε καὶ ποιᾶς θεᾶς τὸ γάλα ἔχεις βυζάξει
ποὺ ἀπ’ τῆς Τουρκιᾶς τὰ σίδερα μιὰ νύχτα εἶχε λυθεῖ,
Μεγάλε μας, μᾶς ἔμαθες πὼς ἡ ἁρμονία καὶ ἡ τάξη
ἀστράψαν μέσα στὴ σκλαβιὰ σὰν δίκοπο σπαθί.
[…]
(Συλλογή Το Προεόρτιον-4, 1986)
Δημήτρης Παπαδίτσας, Ποίηση, Εκδόσεις Μέγας Αστρολάβος/Ευθύνη, 1997
Μενέλαος Λουντέμης, 25 του Μάρτη 1945
Του Μάρτη εικοσπεντάημερα, σα σήμερα μια μέρα
σύγκορμη εσείστηκε η φυλή σα θάλασσα αφρισμένη,
κυμάτισε το φλάμπουρο σα στάχυ στον αγέρα.
Κι ο μ α ύ ρ ο ς υ π ο τ α χ τ ι κ ό ς από τη γη εσηκώθη,
κάνει σπαθί τ’ αλέτρι του και στο φονιά χυμάει.
Χτύπησε και χτυπήθηκε, μάτωσε κι εματώθη.
Ώσπου στην Πύλο ερόδισε του λυτρωμού τ’ αστέρι.
Χρόνοι περάσαν μίζεροι από τότε και θλιμμένοι,
αγκομαχούσαν οι γενιές στο μάταιο μεροδούλι.
Και μιαν η μ έ ρ α τ’ Α π ρ ι λ ι ο ύ ξαναπλακώνει η νύχτα,
μια μαύρη νύχτα ανήμερη που τη φυλή θερίζει.
Ο ματωμένος ζώστηκε ξανά το καριοφίλι
και πιάνει τις ψηλές κορφές να τονε πολεμήσει.
Βόλι το βόλι τη φωτιά, κόμπο τον κόμπο το αίμα,
κάνει τον κ ο σ μ ο χ α λ α σ τ ή κι αναριγά απ’ τον τρόμο.
[…]
(Συλλογή Πυρπολημένη μνήμη, 1975)
Μενέλαος Λουντέμης, Άπαντα τα ποιητικά, Εκδόσεις Πατάκη, 2016
Θωμάς Γκόρπας, Περί ποιητικῆς παραδόσεως
Ἐγώ ἀγαπῶ τόν Κάλβο ἐσύ τό Σολωμό
μᾶς χωρίζει μι’ ἀλλαγή βλέμματος
ἤ ἄβυσσος;
(Συλλογή Γιουσουρούμ, 1976)
Θωμάς Γκόρπας, Στάσεις στο μέλλον, Εκδόσεις Έξοδος, 1979
Ντίνος Χριστιανόπουλος, [Καημένε Μακρυγιάννη]
καημένε Μακρυγιάννη νά ‘ξερες
γιατί τὸ τζάκισες τὸ χέρι σου
τὸ τζάκισες γιὰ νὰ χορεύουν σέικ
τὰ κωλόπαιδα
(Ενότητα Ιστορίες του γλυκού νερού, 1972)
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Μικρά ποιήματα, Εκδόσεις Ιανός, 2016
Τάκης Παπατσώνης, Ἡ ἐθνεγερσία
Δὲν πρόκειται γιὰ τὴ Δόξα,
αὐτὴ ὁπωσδήποτε ἔχει καταμερισθεῖ·
δὲν πρόκειται οὔτε γιὰ τὴ Μέρα,
γιατὶ συχνὰ κι’ αὐτὴ ἀμφισβητεῖται·
δὲν πρόκειται γιὰ τὸν τόπο,
γιατὶ πολλοὶ τόποι ἐρίζουσιν.
Ἀλλ’ ἀκέραιο μένει κι’ ἀδιαίρετο
τὸ μέγα Μυστήριο τῶν ἑνωμένων ἀνθρώπων
(κι’ ἂς εἶναι τόσες οἱ διαίρεσές τους)
κι’ ἡ πρόοδό τους μὲ ζῆλο πανηγυριοῦ
γιὰ τὸ Μαρτύριο τὸ θελημένο τοῦ πληρώματος.
[…]
(Ενότητα Του Γένους και των Μαρτύρων στη συλλογή Εκλογή Βʹ, 1962)
Τ. Κ. Παπατσώνης, Εκλογή Αʹ-Ursa Minor, Εκλογή Βʹ, Εκδόσεις Ίκαρος, 1975
Μαρία Λαϊνά, Τα Ψαρά
Το τέλος του κόσμου θα ’ναι
μια μέρα τρυφερή
με βήματα ανθρώπων
Τότε μπορεί
στην ερημιά ενός απέραντου ουρανού
να βαδίσει, μπορεί, ένα πουλί
ίσως σπουργίτης
γιατί μου είπαν πως αυτός περισσότερο απ’ τα πουλιά
επιθυμεί τον έρωτα
μπορεί λοιπόν
χωρίς δόξα καμιά
και τυλιγμένες τις φτερούγες του στους ώμους
να κλάψει μουγγός
την παρουσία του θανάτου
που τη σκιά του απ’ τη γη στον ουρανό θα ρίχνει
και δεν θα χρησιμεύει πια το πέρασμά του
για προφητείες
παρά για αυτοψία.
(Συλλογή Αλλαγή τοπίου, 1972)
Μαρία Λαϊνά, Σε τόπο ξερό (Ποιήματα 1970-2012), Εκδόσεις Πατάκη, 2015
Κώστας Καρυωτάκης, Βyron
Ἔνιωσεν ὅτι
τοῦ ἦσαν οἱ στίχοι
ἄχαρη τύχη
καὶ ματαιότη.
Ἡ ὁρμή του ἡ πρώτη
πιὰ δὲν ἀντήχει,
ἀλλά, στὰ τείχη,
ἔνδοξη νιότη.
[…]
(Ενότητα Ηρωική τριλογία στη συλλογή [Τα] Ελεγεία και σάτιρες, 1927)
Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά, επιμ.: Δημήτρης Ελευθεράκης, Εκδόσεις Πατάκη, 2010
Στα έργα των ποιητών το νόημα της Ελληνικής Επανάστασης αναδύεται μέσα από μια —πολυεπίπεδη— έννοια: ελευθερία. Βρισκόμαστε πλέον στο 2021, 200 χρόνια μετά, και η έννοια αυτή παραμένει το ίδιο επίκαιρη, το ίδιο άπιαστη, το ίδιο πλούσια. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να γυρίσουμε ξανά σε αυτό το σημείο αναφοράς, στην «αδιανόητη Επανάσταση που πέτυχε», να κατανοήσουμε (και να αισθανθούμε) καλύτερα την «ιερή τρέλα» των πρωταγωνιστών της.
Από τον Σολωμό μέχρι τον Γκάτσο και από τον Γιάννη Κιουρτσάκη ως τον Roderick Beaton, βιβλία γραμμένα από Έλληνες και βιβλία γραμμένα από μελετητές της Ελλάδας∙ κείμενα λογοτεχνικά —ποιητικά ή πεζά— και κοινωνικοπολιτικές ή ιστορικές προσεγγίσεις∙ μελέτες για τα χρόνια που προηγήθηκαν της Επανάστασης και αναλύσεις για τις συνέπειές της. Η λίστα που ακολουθεί είναι διεξοδική και σφαιρική, αλλά όχι, φυσικά, εξαντλητική — και δε θα μπορούσε να είναι για ένα γεγονός τέτοιας, εθνικής, ευρωπαϊκής, ίσως ακόμα και παγκόσμιας σημασίας.
Η ποίηση της Ελληνικής επανάστασης 1821
Ανθολόγηση, εισαγωγικές σημειώσεις, επιμέλεια, εργοβιογραφικά σημειώματα ποιητών: Κώστας Σταμάτης
Μία ανθολογία όπως Η Ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821 έχει το ειδικό προνόµιο να παρουσιάζει στα γράµµατά µας ολοδιάστατο και αγέραστο το διαρκέστερο έπος που συνέχει αδιάσπαστα την ελεύθερη νεοελληνική ζωή µέχρι σήµερα. […] Στις σελίδες αυτής της έκδοσης ο αναγνώστης θα αντικρίσει το Εικοσιένα στην πιο ζωηρή και θαλερή ζωγραφιά του· µε τα ποιήµατα καταταγµένα στη χρονολογική σειρά τους, θα διανύσει το Εικοσιένα στη διαδροµή δύο αιώνων, από τα χρόνια της Επανάστασης µέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα· από τα δηµοτικά τραγούδια του ελληνικού λαού έως τις νεωτερικές ποιήσεις της µοντέρνας γραφής. Η πρόσληψη του Ποιητικού Εικοσιένα µπορεί έτσι να είναι µια αναστοχασµένη και ουσιωµένη συµµετοχή στην υπόθεση της ελευθερίας, την οποία απαιτούν και οι σηµερινοί καιροί από τους πάντοτε ελεύθερους και όµως πάντοτε πολιορκηµένους. Κ.Σ.
Ποιήματα και πεζά
Διονύσιος Σολωμός
Ο φιλόλογος και θεωρητικός της λογοτεχνίας Γιώργος Βελουδής, με αρκετά βιβλία και μελετήματα γύρω από το έργο του Σολωμού στο ενεργητικό του, αξιοποιεί τα πορίσματα της σολωμικής έρευνας των τελευταίων δεκαετιών και την παράλληλη μελέτη των χειρογράφων του ποιητή, για να παρουσιάσει μια έγκυρη και ολοκληρωμένη έκδοση απάντων των ελληνόγλωσσων, πεζών και ποιητικών, έργων του Διονυσίου Σολωμού. Το βιβλίο συμπληρώνεται από κατατοπιστική εισαγωγή, σχόλια και γλωσσάριο, που καθιστούν το δυσπρόσιτο —λόγω της χειρόγραφης, αποσπασματικής παράδοσής του— σολωμικό έργο προσβάσιμο στον σύγχρονο, ειδικευμένο ή μη, αναγνώστη.
Η Αηδονόπιτα
Ισίδωρος Ζουργός
Η Αηδονόπιτα είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα περιπέτειας, πρωταρχικά όμως είναι ένα βιβλίο για τον έρωτα και την ελευθερία. Η περιήγηση ενός Αμερικανού φιλέλληνα στον κόσμο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 είναι η αφορμή για να ανασυσταθεί στα μάτια του αναγνώστη ο ελληνικός κόσμος του πρώιμου 19ου αιώνα, ο κόσμος του εμπορίου στα λιμάνια και στις ευρωπαϊκές παροικίες, ο κόσμος των γραμμάτων της Εσπερίας, η ελληνική φιλοκαλία και παράδοση, αλλά και ο βρόντος των όπλων του ξεσηκωμού.
Αλλέγκρα
Μίμης Ανδρουλάκης
Η Αλλέγκρα υφαίνει το νήμα της μοίρας δύο γενεών —τις χωρίζουν 200 χρόνια, τις ενώνει το «αίμα»— στο στημόνι του μυστικού συνδέσμου Byron’s Blacks (οι Μαύροι του Μπάυρον) με τον νέο ρομαντισμό–φιλελληνισμό της εποχής μας. Μαζί με τις Νταλιάνα, Ζέλα, Άλισον, Άντυ, Εσμέ, Άννα, Ολίβια, Μπιάνκα, Έμμα, Τζούλια μοιραζόμαστε στιγμές αποκάλυψης και σοκ με τους απόγονους των φιλελλήνων εθελοντών του 1821 — Εγγλέζους, Σκωτσέζους, Γερμανούς, Ιταλούς, Γάλλους, Αμερικανούς, Πολωνούς, Ρώσους, Ισπανούς, Κορσικανούς… Ο «Άνθρωπος με τα Μαύρα», μεταμορφωμένος από το ξάφνιασμα της γενεαλογίας, επιστρέφει στο φονικό της Μαύρης Τρούπας, ανασταίνει έναν χαμένο κόσμο και σχεδιάζει κάτι ακραίο μα θαυμαστό ενόψει της 25ης Μαρτίου του 2021.
Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας
Λένα Διβάνη
[…] Διάλεξα να μιλήσω για ζευγάρια γιατί στον έρωτα και στη συμβίωση είμαστε όλοι έκθετοι και γυμνοί, ολόκληροι. Φυσικά άκουγα συνεχώς στα αυτιά μου τον αντίλογο: Πώς να μαντέψω τη δυναμική ενός ζευγαριού, πώς να συνοψίσω το φως και το σκοτάδι του; Η αμφιβολία όμως δε με σταμάτησε, απλώς έθρεψε τη γοητεία της έρευνας. Βούτηξα με το κεφάλι στις ζωές τους και κυριολεκτικά τους αγάπησα προσπαθώντας να δω μέσα από τα μάτια τους. Δεν ήθελα απλώς να ψαχουλέψω τα συρτάρια τους, ήθελα να καταλάβω τους περιορισμούς που η κοινωνία τούς επέβαλλε τότε, να δώσω σάρκα και οστά στις χάρτινες φιγούρες των πρωτοσέλιδων. Διάλεξα τα πιο επιδραστικά ζευγάρια, τα πιο έντονα για να καλύψουν την ιστορία της Ελλάδας από το 1821 ως τη χούντα. Οι άντρες λόγω εποχής είναι πρωταγωνιστές αλλά και οι γυναίκες της ζωής τους είναι εξίσου σημαντικά, φλεγόμενα πρόσωπα. Λ.Δ.
Το πικρό ποτήρι: Ο Καποδίστριας, η Ρωξάνδρα και η Ελλάδα
Λένα Διβάνη
Η διαδρομή του Ιωάννη Καποδίστρια προς τη δόξα και τον θάνατο — από τη γέννησή του στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα ως το τραγικό του τέλος στο Ναύπλιο. Η ιστορία του πρώτου Έλληνα κυβερνήτη, ενός μοναχικού ήρωα, που χάρισε χωρίς δεύτερη σκέψη τον εαυτό του στην Ελλάδα και στέγνωσε ακόμα και την καρδιά του για να ζήσει η πατρίδα του. Το πικρό ποτήρι το ήπιε συνειδητά μέχρι τέλους μόνος του, αφήνοντας «ορφανή» τη μοναδική γυναίκα που αγάπησε, τη Ρωξάνδρα Στούρτζα.
Δυο ερωτευμένοι που δεν ήταν γραφτό να γίνουν ζευγάρι, αλλά σφράγισαν την ιστορία της Ελλάδας.
Το θαύμα και η τραγωδία. Το Εικοσιένα από τον κόσμο του Ομήρου στην παγκόσμια επαρχία
Γιάννης Κιουρτσάκης
Δεν έχω την αξίωση να πω κάτι καινούργιο για την Ελληνική Επανάσταση — τα περισσότερα έχουν ειπωθεί και θα ειπωθούν από άλλους, ασύγκριτα αρμοδιότερους. Αλλά αισθάνομαι την ανάγκη να στοχαστώ, λιγότερο με τις μετρημένες ιστορικές μου γνώσεις και πιο πολύ με την παράδοξη γνώση την οποία χαρίζει η λογοτεχνία, τι είναι αυτό το θαύμα μέσα στο οποίο φωλιάζει εξαρχής το σπέρμα της τραγωδίας: αίφνης η πιο αρχαία χώρα της Ευρώπης, που τη νόμιζαν νεκρή, ανασταίνεται από τις στάχτες της. Κι ωστόσο, το θαύμα δεν θα πάψει να υπονομεύεται, να ματαιώνεται —αλλά και να ξαναγεννιέται— πάλι και πάλι στα διακόσια χρόνια του ελεύθερου νεοελληνικού βίου. Τι σημαίνει για εμάς, τους σημερινούς Έλληνες, τούτη η ριζική τομή στην τρισχιλιόχρονη πορεία αυτής της χώρας; Τι αντιπροσωπεύει για τη διαχρονική Ελλάδα μια τόσο συνταρακτική ρήξη στον αρχέγονο τρόπο του κοινού μας βίου; Και τι μπορεί να μάθει τούτη η ιστορία στην Ευρώπη για τον ίδιο της τον εαυτό; Γ.Κ.
Ο πόλεμος του Μπάιρον
Roderick Beaton
Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά
Ο Roderick Beaton επανεξετάζει τη ζωή και το έργο του Λόρδου Μπάιρον µέσα από τη µακρά διαδρομή της σχέσης του µε την Ελλάδα. Αρχίζοντας από τα νεανικά ταξίδια του ποιητή την περίοδο 1809-1811, ο συγγραφέας παρακολουθεί τα χρόνια της φήμης του στο Λονδίνο και της αυτοεξορίας του στην Ιταλία, που κορυφώθηκαν µε την απόφασή του να αφοσιωθεί στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. Στη συνέχεια διερευνά τη δραματική αυτομεταμόρφωση του Μπάιρον από ροµαντικό εξεγερµένο σε έναν «νέο δηµόσιο άνδρα», ο οποίος υποτάσσεται για πρώτη φορά σε µια συγκεκριµένη πολιτική υπόθεση, προκειµένου να βάλει τα θεµέλια, στη διάρκεια των «εκατό ηµερών» του στο Μεσολόγγι, ενός νέου είδους πολιτικής στην Ευρώπη — αυτής του έθνους-κράτους όπως το γνωρίζουµε σήµερα.
Κατακτώντας την ανεξαρτησία. Δέκα δοκίμια για την Επανάσταση του 1821
Κωνσταντίνος Σβολόπουλος
H Ελληνική Επανάσταση του 1821 υπήρξε καθοριστικής σημασίας γεγονός, σε επίπεδο πανευρωπαϊκό. Η συγγραφή αυτή, βασισμένη στη συστηματική αξιοποίηση των πρωτογενών μαρτυριών, αποσκοπεί να επαναθέσει ορισμένα κρίσιμα ζητήματα, γενικότερα και ειδικότερα, προσώπων ή ομάδων, ιστορίας των διεθνών σχέσεων ή ιστορίας των ιδεών. Ως ενοποιητικό στοιχείο προβάλλει η ανάδειξη αφενός του φιλελεύθερου και δημοκρατικού χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης και των αρχικών φορέων της και αφετέρου ο καθοριστικός ρόλος της στο πλαίσιο της ευρύτερης ευρωπαϊκής συγκυρίας της εποχής.
Ρίζες και θεμέλια. Οδόσημα της Ιστορίας του Ελληνισμού
Μαρία Ευθυμίου και Μάκης Προβατάς
Η ιστορία των Ελλήνων ταξιδεύει στον χρόνο πάνω στο καράβι που ονομάζεται ελληνική γλώσσα. Ναυτοσύνη και γλώσσα έχουν διαχρονικά σμιλέψει τα χαρακτηριστικά αυτού του ανήσυχου λαού του οποίου τα ίχνη εντοπίζονται βαθιά στο παρελθόν, περίπου 4.000 χρόνια πριν.
Στο βιβλίο αυτό, μέσα από τις συζητήσεις της καθηγήτριας Ιστορίας Μαρίας Ευθυμίου με τον Μάκη Προβατά, προσεγγίζεται ο Ελληνισμός από τις απαρχές του μέχρι σήμερα, ανιχνεύονται οι ρίζες, τα θεμέλια και τα οδόσημα της Ιστορίας του.
Πίσω από ημερομηνίες και γεγονότα υπάρχουν καιροί και χώροι πολύ μεγαλύτερης σημασίας. Υπάρχουν κομβικά πρόσωπα και συμβάντα που δεν είναι πάντοτε τα προφανή.
«Πρόσεξις», κατά τον Πλάτωνα, είναι η προσπάθεια της ψυχής να μάθει. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με βαθιά πρόσεξη.
Εθνική ολοκλήρωση και διχόνοια. Η ελληνική περίπτωση
Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος
Το βιβλίο αυτό αποτελεί συμβολή στον εορτασμό της αίσιας συμπλήρωσης 200 χρόνων από τότε που διακηρύχθηκε η εθνική μας υπόσταση και ανεξαρτησία. Δείχνει ότι η νεοελληνική εμπειρία εμφυλίων συγκρούσεων σχετικών με την εθνική ολοκλήρωση αποτελεί απλώς μία περίπτωση ανάμεσα σε πολλές άλλες, που διέπονται από την ίδια γενική νομοτέλεια. Κάθε έθνος περνάει από μία διαδικασία που ονομάζεται «εθνική ολοκλήρωση». Περιλαμβάνει συνήθως την απελευθέρωσή του από «ξένο» ζυγό και την ενοποίησή του στο πλαίσιο ενός ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Αλλά η διαδικασία αυτή συνεπάγεται αναπόφευκτα διαμάχη και σύγκρουση — σύγκρουση ιδεών, αλλά και σύγκρουση συμφερόντων. Τελικά, όμοια με κεφαλή Ιανού, η άλλη όψη της εθνικής ολοκλήρωσης είναι, νομοτελειακά, η εμφύλια σύγκρουση μεταξύ ομοεθνών — κάποτε με αυτοκαταστροφικά αποτελέσματα, όπως συνέβη τελευταία φορά το 1974.
Η φλόγα της ελευθερίας: 1821-1833
David Brewer
Μετάφραση: Τιτίνα Σπερελάκη
Ο David Brewer αφηγείται ολόκληρη την τρομακτική και συγκλονιστική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, από τις πράξεις του πιο σημαντικού φιλέλληνα, του Βύρωνα, και του πιο χαρισματικού Έλληνα, του Κολοκοτρώνη, μέχρι τις μηχανορραφίες των Μεγάλων Δυνάμεων και την κορύφωση στο Ναβαρίνο, στην τελευταία ναυμαχία που έγινε ποτέ με ανοιγμένα πανιά.
Ελλάδα 1453-1821: Οι άγνωστοι αιώνες
David Brewer
Μετάφραση: Νίκος Γάσπαρης
O Βρετανός ιστορικός David Brewer αναλύει τις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο από την Άλωση της Πόλης μέχρι την Επανάσταση του 1821, εστιάζοντας ιδιαίτερα στα χαρακτηριστικά εκείνα της οθωμανικής διοίκησης που αφορούσαν τον τρόπο ζωής των ελληνόφωνων χριστιανών κατοίκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πόσο ελεύθεροι ήταν οι Έλληνες; Ήταν υπόδουλοι και, αν ναι, με ποια έννοια; Πόσο κοντά στην αλήθεια είναι διαδεδομένες αντιλήψεις σχετικά με θέματα όπως το παιδομάζωμα, οι εξισλαμισμοί, η δυσβάστακτη φορολογία, το κρυφό σχολειό; Ποιος ήταν ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας την περίοδο αυτή;
1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε. Πότε και πώς δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα
Αθηνά Κακούρη
Στο παρόν βιβλίο η Αθηνά Κακούρη εξηγεί συνοπτικά το πώς και γιατί διατηρήθηκε ο ελληνισμός ζωντανός στα 400 χρόνια της Τουρκοκρατίας και αφηγείται τα κύρια γεγονότα, —πολεμικά, πολιτικά και διπλωματικά— των δέκα ετών από την Επανάσταση του 1821 ως τη δολοφονία του Καποδίστρια το 1831. Αυτόν βλέπει ως κυρίαρχη μορφή, και επισημαίνει τις δυνάμεις εκείνες που τον εμπόδισαν τότε να δημιουργήσει κράτος, φτάνοντας ως και στη δολοφονία του. Η εικονογράφηση στόχο έχει κυρίως την καλύτερη κατανόηση της στρατηγικής. Ο τρόπος της γραφής είναι απλός και άμεσος, τα ονόματα και οι ημερομηνίες περιορισμένες, ενώ γίνονται αναφορές και συσχετισμοί που βοηθούν τον αναγνώστη —παιδί ή ενήλικα— να συναισθανθεί το πόσο αυτό το παρελθόν επηρεάζει τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, άρα τη ζωή του.
Η Mεγάλη Iδέα στον Τύπο του Γένους
Κατερίνα Μυστακίδου
Η Ελλάδα ήταν η πρώτη εθνική χώρα που αναδύθηκε μέσα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κι αυτή η απόσχισή της εκδηλώθηκε με συγκεχυμένες επαναστατικές ιδέες γύρω από την Ορθοδοξία και κατά δεύτερο λόγο τη γλώσσα. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση των εθνικών επιδιώξεων ήταν μια συντονισμένη κινητοποίηση όλων των Ελλήνων των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων. Τα προβλήματα ήταν τεράστια και το κυριότερο ήταν ότι η εθνική συνείδηση ήταν ασαφής κι ο στόχος εναντίον των Οθωμανών μόλις είχε αρχίσει να μορφοποιείται. Από τη μία, η ελίτ των Ελλήνων απολάμβανε πολλά προνόμια για να ριψοκινδυνεύσει, αλλά στήριξε —αν και όχι άδολα— ορισμένες προσπάθειες. Από την άλλη, οι λόγιοι έκαναν μεγάλες προσπάθειες να εμφυσήσουν στο λαό την έννοια της εθνικής συνείδησης. Πολύ σύντομα η Μεγάλη Ιδέα μετατράπηκε στη συγκολλητική ταινία των διαφόρων παρατάξεων του γένους. Όπως φαίνεται μέσα από τις εφημερίδες, η Μεγάλη Ιδέα, αυτό το ασαφές όραμα για τον αλύτρωτο ελληνισμό, συσπείρωσε τους Έλληνες μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Νεότερη Ελλάδα. Μια ιστορία από το 1821
Θάνος Βερέμης, Γιάννης-Μάριος Κολιόπουλος
Το βιβλίο αυτό των ομότιμων καθηγητών Ιωάννη Κολιόπουλου και Θάνου Βερέμη επιχειρεί να προσεγγίσει συνθετικά τη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία από το 1821 και εξής. Αυτή τη φορά η δομή της αφήγησης είναι χρονολογικά ευθύγραμμη και όχι θεματική, όπως στο προηγούμενο βιβλίο τους. Το βιβλίο επικεντρώνεται κυρίως στην πολιτική ιστορία, χωρίς να λείπουν αναφορές στις οικονομικές εξελίξεις και στις τέχνες. Προορίζεται για το ευρύ αγγλόφωνο κοινό που δεν είναι κατ’ ανάγκην εξοικειωμένο με τις λεπτομέρειες των ελληνικών εξελίξεων στους δύο αιώνες που παρήλθαν από την Επανάσταση του 1821. Εντάσσεται δε ακριβώς σε μια σειρά του εκδοτικού οίκου Wiley-Blackwell που αποσκοπεί να εξοικειώσει το ευρύ κοινό αλλά και φοιτητές του αγγλόφωνου κόσμου με την ιστορία της νεότερης Ευρώπης υπό το πρίσμα των επιμέρους εθνικών ιστοριών.
Σύντομη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης
Τάσος Βουρνάς
Κίνητρο αλλά και κινητήρια ηγετική δύναμη της Επανάστασης του 1821 στην Ελλάδα είναι η αστική τάξη, η ιδεολογία της και τα ιστορικά γεγονότα της πορείας της προς την πολιτική εξουσία. Γύρω από το πρόβλημα των κινήτρων και της κινητήριας δύναμης της Επανάστασης επικράτησαν στην προοδευτική ιστοριογραφία μας αντιλήψεις λαθεμένες, που παραγνώριζαν το ρόλο της αστικής τάξης στην Ελλάδα ως πρωτοποριακής επαναστατικής δύναμης και, ξεχνώντας ότι καμία επανάσταση δεν πραγματώνεται χωρίς την ηγεσία μιας πρωτοπόρας τάξης, που καλείται από την ιστορία να πρωταγωνιστήσει στην κοινωνική αλλαγή, υποστηρίχτηκαν λαϊκίστικες απόψεις που έδιναν το προβάδισμα στην έννοια «λαός», αφηρημένα και γενικά, κι όχι με τη σημασία μια σύμμαχης ομάδας τάξεων που δρα ενιαία για την κοινωνική αλλαγή. Η άποψη εκείνη, που παραγνώριζε και μηδένιζε το ρόλο της αστικής τάξης στον τόπο μας κατά την Επανάσταση, μας οδήγησε πολύ κοντά στη θεωρία του «αυθόρμητου» και ξεμάκρυνε την έρευνα από τη σωστή κοινωνική της βάση.
Λογοτεχνικό ημερολόγιο 2021: Η αδιανόητη επανάσταση που πέτυχε
Ανθολόγηση κειμένων και σχεδιασμός έκδοσης: Κώστας Σταμάτης
Κάπως σαν γλυκόπικρο αστείο ακούστηκε στον πολιτισμένο κόσμο τον Μάρτιο του 1821 ότι οι υπόδουλοι Έλληνες επαναστάτησαν κατά του κραταιού Τούρκου δυνάστη τους. Ελάχιστοι άνθρωποι μπορούσαν τότε να πιστέψουν ότι οι ραγιάδες του Σουλτάνου θα κατάφερναν ν’ αποτινάξουν τα δεσμά της δουλείας τους ύστερα από τέσσερις αιώνες σκλαβιάς. Όμως κρυφά το λέγουν τα πουλιά, κρυφά λαλούν τ’ αηδόνια «να διώξουμε όλη την Τουρκιά ή να χαθούμε όλοι», και ο χτεσινός Έλληνας σκλάβος, έχοντας πια αποκτήσει συνείδηση της μοίρας του, έκανε μόνος του την έφοδο στον ουρανό με το σπαθί και το καριοφίλι του άνοιξε ο ίδιος με το αίμα του τον δρόμο που οδηγούσε στο νέο, αμετάκλητο πεπρωμένο του: ελευθερία ή θάνατος. Από μάχη σε μάχη, οι μέχρι χτες ξεγραμμένοι από τον χάρτη του κόσμου Έλληνες, οι πάντοτε λίγοι απέναντι στους πολλούς, κατάφερναν να κάνουν ιερή πράξη την αδιανόητη επανάστασή τους. Η νέα Ελλάδα είχε πλέον ξαναγεννηθεί μέσα στους καπνούς της μπαρούτης και στα αίματα.
Στις σελίδες του «Λογοτεχνικού Ημερολογίου 2021» μεγάλοι λογοτέχνες, ιστορικοί, ερευνητές και οι μεγάλοι πρωταγωνιστές του Αγώνα εξηγούν πώς η αγιασμένη τρέλα της ελευθερίας οδήγησε στο θαύμα του 1821.
Το «Λογοτεχνικό Ημερολόγιο 2021» κυκλοφορεί σε σκληρόδετη και χαρτόδετη έκδοση.
