Στη θάλασσα του Μαρμαρά, πολύ κοντά στα Μουδανιά, στην επαρχία της Προύσας βρίσκεται η Τρίγλια (Tirilye ή Zeytinbağı). Στην παραλιακή ζώνη της Προποντίδας και δεξιά του κόλπου της Κίου, στην ιστορική περιοχή της Βιθυνίας, η Τρίγλια (Τρίγλεια) παραμένει ένας από τους πιο όμορφους παραδοσιακούς οικισμούς της περιοχής, διατηρώντας τον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα των κτιρίων της.
Η Τρίγλια είναι χτισμένη στην περιοχή όπου υπήρχε το αρχαίο Βρύλλειον, το οποίο πιθανότατα ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. όταν η περιοχή αποικήθηκε από τους Μιλήσιους. Οι Μιλήσιοι ίδρυσαν μια σειρά από πόλεις στην Προποντίδα όπως την Ηράκλεια, τη Χαλκηδόνα, τον Αστακό, την Κίο και άλλες. Η Βιθυνία μαζί με την Προύσα ήταν εξελληνισμένες περιοχές από τον 2ο αιώνα μ.Χ. και αυτό φαίνεται από μια σειρά επιγραφών που βρέθηκαν εντοιχισμένες σε δημόσια κτίσματα και εκκλησίες. Η περιοχή της Βιθυνίας αποτέλεσε θέρετρο των αυτοκρατόρων, ειδικά μετά τον 4ο αιώνα που η ανοικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης τη μετέτρεψε σε μητρόπολη, έχοντας σημαντικό ρόλο στην οικονομία και την άμυνα της πρωτεύουσας του Βυζαντίου.
Η ίδρυση της Τρίγλιας και οι μονές
Από τον 8ο αιώνα και μετά άρχισαν στην Τρίγλια να ιδρύονται μοναστήρια όπως η μονή του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου ή Πελεκητή (709 μ.Χ.), η μονή Τριγλείας ή Παντοβασίλισσας, η μονή Μηδικίου ή των Αγίων Πατέρων (780 μ.Χ.), η μονή Αγίου Στεφάνου ή Χηνολάκκου και η μονή Σωτήρος ή Βαθέος Ρύακος (10ος αιώνας). Πιθανότατα η ίδρυση των μονών να αποτέλεσε αφορμή για τη δημιουργία του οικισμού της Τρίγλιας. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση πρόσφυγα για τη μονή Αγίου Στεφάνου από το αρχείο Κ.Μ.Σ «Μες στο χωριό ήταν ο Άι-Στέφανος, μια εκκλησία που την πήραν οι Τούρκοι και την έκαναν τζαμί. Παλιά ήταν Χριστιανική Μονή και μαζί με την Παντοβασίλισσας ήταν οι πιο αρχαίες εκκλησίες της Τρίγλιας… επειδή είχαμε πολλές εκκλησίες εμείς και οι Τούρκοι δεν είχαν τζαμί, μας την πήραν με ξεγέλασμα. Μάζεψαν υπογραφές σε ένα χαρτί τάχατες ήταν αίτηση να κάνουν κάποιο καλό, αλλά ποιος ήξερε εκείνη την εποχή τουρκικά να διαβάσει. Υπόγραψαν ότι δίνουν οι Ρωμιοί την εκκλησία στους Τούρκους και πήγαν μ’ αυτό το χαρτί στον Σουλτάνο και την πήραν, (1661) αυτό έγινε στην εποχή των παππούδων ή των προπαππούδων μας. Έκαναν μιναρέ μετά. Την είχαν σουβαντίσει μέσα, αλλά κάτω από τον σουβά είχε μεγάλη αρχαιολογία, ήταν βυζαντινή εκκλησία, είχε τοιχογραφίες… Οι σταυροί φαίνονταν ακόμα σκαλισμένοι επάνω στις κολόνες…».
Η θεά Εκάτη και τα… μπαρμπούνια
Για την προέλευση του τοπωνυμίου Τρίγλια υπάρχουν δυο εκδοχές. Η μια υποστηρίζει ότι η λέξη Τρίγλια είναι παραφθορά του αρχαίου Βρύλλειον, περιοχή όπου ταυτίζεται με την Τρίγλια. Η δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι πήρε το όνομα από το ψάρι τρίγλη ή τρίγλα, ένα είδος μικρού ψαριού, μάλλον το μπαρμπούνι, για την αλιεία του οποίου φημιζόταν ο κόλπος της Κίου.
Η δεύτερη εκδοχή ενισχύεται και από την άποψη, ότι στην περιοχή κατά την αρχαιότητα υπήρχε ιερό της Εκάτης (η θεά Εκάτη λατρευόταν στη Μικρά Ασία), απ’ όπου πήρε το όνομα η περιοχή, από το επίθετο που αποδιδόταν στη θέα τριγλανθίνη ή τριγλαθήνη (Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου) ενώ οι κάτοικοι συνήθιζαν να της προσφέρουν τρίγλες.
Η οικονομική άνθηση και τα… θεόκτιστα σπίτια
Κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ού αιώνα η περιοχή της Μικράς Ασίας δέχεται πολλές πληθυσμιακές ανακατατάξεις, τόσο λόγω της πολιτικής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και των μεγάλων ιστορικών γεγονότων.
Στην ευρύτερη περιοχή της Προύσας εγκαθίστανται Έλληνες από τη Μάνη, την Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, τη Θράκη και την Ήπειρο. Στη χριστιανική μειονότητα της Τρίγλιας παραχωρούνται πολιτικά δικαιώματα από το οθωμανικό κράτος και η περιοχή αρχίζει να αναπτύσσεται οικονομικά. Η εμπορική δραστηριότητα των κατοίκων κυρίως με την παραγωγή ελαιόλαδου, ελιάς και σηροτροφίας, με εξαγωγές σε Ρουμανία, Ρωσία και Αλεξάνδρεια, ενισχύουν οικονομικά το παραθαλάσσιο χωριό που αναπτύσσει με ποταμόπλοια τη θαλάσσια επικοινωνία με την Κωνσταντινούπολη.
Η κατ’ εξοχήν ελληνόφωνη περιοχή της Τρίγλιας στις αρχές του 20ού αιώνα καταγράφει περισσότερες από 1.500 οικογένειες Ελλήνων και μόλις 30 Τούρκων, οι οποίοι εργάζονται στα κτήματα και τους ελαιώνες των Ελλήνων. Η οικονομική άνθιση δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους να χτίσουν μεγάλα σπίτια, δίπατα ή τρίπατα (τα θεόχτιστα), κατασκευάζονται λιθόστρωτοι δρόμοι και λειτουργούν μεγάλα εκπαιδευτήρια. Το πρώτο σχολείο λειτούργησε στα τέλη του 18ου αιώνα και το 1869 ιδρύεται η Φιλεκπαιδευτική αδελφότητα. Χαρακτηριστικό ήταν ότι στα σχολεία διδάσκονταν ως ξένες γλώσσες η τουρκική και η γαλλική.
Το Πέτρινο σχολείο
Η κατάφυτη με ελιές, αμπέλια και μουριές Τρίγλια, με τις εκκλησίες και τα μοναστήρια συγκεντρώνει πάρα πολύ κόσμο από την ευρύτερη περιοχή.
Ο Μητροπολίτης Χρυσοστόμου Σμύρνης συνέβαλε στην πνευματική ανάπτυξη της Τρίγλιας (γενέτειρά του) κατά τη διάρκεια της εξορίας του εκεί (1907 και 1909), λόγω της δράσης του στον Μακεδονικό αγώνα. Το επιβλητικό Πέτρινο Σχολείο (Tas Mektep) που κτίστηκε την περίοδο 1904-1909 από τον Μητροπολίτη, αποτελεί ένα κόσμημα για την περιοχή. Το 1924 λειτούργησε ως ορφανοτροφείο και συνέχισε να λειτουργεί ως σχολείο πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μέχρι το 1989 ώσπου εγκαταλείφθηκε τελείως. Σήμερα το ιστορικό κτίριο ανακαινίζεται για να λειτουργήσει ως εκπαιδευτικό ίδρυμα, μουσείο και βιβλιοθήκη.
Ο σπουδαίος Φίλιππος Καβουνίδης και ο ξεριζωμός
Σημαντική προσωπικότητα για τους Τριγλιανούς αλλά και για τον ελληνισμό υπήρξε ο εφοπλιστής Φίλιππος Καβουνίδης. Ήταν παντρεμένος με την αδελφή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, Αικατερίνη Καλαφάτη και καταδικάστηκε σε θάνατο από την οθωμανική κυβέρνηση όταν κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μετέφερε με τα πλοία του έλληνες Μικρασιάτες στην Ελλάδα για να μην πολεμήσουν με τον οθωμανικό στρατό. Το 1914 οι Έλληνες της Τρίγλιας εξορίζονται στην Προύσα και επιστρέφουν πίσω αποδεκατισμένοι το 1918.
Ο δεύτερος και μεγάλος ξεριζωμός γίνεται το 1922, όταν οι Τριγλιανοί για να γλυτώσουν από τις βιαιότητες του Μουσταφά Κεμάλ, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν για πάντα τη γη και τα σπίτια τους. Τότε και πάλι ο Φίλλιπος Καρβουνίδης διέθεσε τέσσερα πλοία για την ασφαλή εκκένωση του χωριού, τα οποία αρχικά μετέφεραν τους κατοίκους στη Ραιδεστό και την Τένεδο, οι οποίοι κατάφεραν να πάρουν μαζί τους ιστορικά κειμήλια από τις εκκλησίες και τις μονές.
Οι πρόσφυγες πλέον Τριγλιανοί εγκαταστάθηκαν στη Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής και στη Ραφήνα Αττικής.
Η ιστορική μονή της Παναγίας Παντοβασίλισσας
Μια από τις ιστορικές μονές της Τρίγλιας της Βιθυνίας είναι η μονή της Παναγίας Παντοβασίλισσας.
Η μονή χτίστηκε, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, μετά το 1336 μ.Χ. και δεν μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί, αλλά εξακολούθησε να λειτουργεί ως χριστιανική εκκλησία. Κατά το σεισμό του 1855 καταστράφηκε ο τρούλος και το κωδωνοστάσιο και το 1883 αποκαταστάθηκαν οι ζημιές και επεκτάθηκε ο ναός. Μετά το 1922 ο ναός περιήλθε ως ανταλλάξιμος σε ιδιώτες και εγκαταλείφθηκε. Για πολλά χρόνια χρησίμευε ως αποθήκη και στάβλος. Πριν μερικά χρόνια η Μητρόπολη Προύσας κατάφερε να αγοράσει από τον τούρκο ιδιοκτήτη τον ναό, ο οποίος οικοδόμησε διώροφη οικοδομή εφαπτόμενη με την εκκλησία, και στόχος είναι να ανοικοδομηθεί και να αναδειχτεί ο πλινθόκτιστος ναός με τις σπάνιες τοιχογραφίες και τις μαρμάρινες κολόνες. Η εικόνα της Παναγίας της Παντοβασίλισσας που μετέφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες (σύμφωνα με τον Ευαγγελίδη, η παλιά εικόνα καταστράφηκε και αυτή που σώζεται είναι μεταγενέστερη) φυλάσσεται στον Ιερό Ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου στη Ραφήνα.
Από το φύλλο της THESSNEWS #153 (13/04/2019-14/04/2019)
