Την αφορμή για το άρθρο αυτό μου έδωσε ένας πίνακας του άγγλου συγγραφέα και ζωγράφου Έντουαρντ Ληρ (Εικόνα 1). Στο έργο αυτό από το 1848 βλέπουμε από ψηλά τον κόλπο και την πεδιάδα του Μαραθώνα, την περιοχή όπου έγινε η μάχη ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Πέρσες το 490 π.Χ.. Στους πίνακές του, πολλοί από τους οποίους διατηρούνται στη Γεννάδιο βιβλιοθήκη, ο Ληρ απεικονίζει με ιδιαίτερη ακρίβεια τις κορυφογραμμές και τη γύρω βλάστηση. Έτσι, διακρίνουμε εδώ την Κυνόσουρα, τη στενή βραχώδη χερσόνησο απέναντι από την παραλία του Σχοινιά με τη χαρακτηριστική καμπή της που ορίζει τον κόλπο του Μαραθώνα. Ο κόλπος, προστατευμένος από τους βορειοδυτικούς ανέμους ήταν ιδανικό σημείο για την περσική απόβαση.
Στην παραλία του Μαραθώνα οι Πέρσες αποβίβασαν τον στρατό τους με σκοπό να κινηθούν από εκεί προς την Αθήνα. Έχει, ωστόσο, και ένα σημαντικό μειονέκτημα το σημείο αυτό από στρατηγική άποψη. Μετά την αποβίβασή του, ο στρατός αυτός είχε τις δύο πλευρές του (τη βόρεια και τη δυτική) αποκλεισμένες από λόφους, ενώ ανατολικά βρισκόταν η θάλασσα. Έτσι, η πορεία του προς τα νότια ήταν απόλυτα προβλέψιμη για τον αντίπαλο. Επίσης, ο χώρος προς τον οποίο έπρεπε να πορευτεί ο περσικός στρατός προς τη σημερινή Νέα Μάκρη ήταν καλυμμένος από έλη. Εκεί κατέληγε το ρέμα της Ραπεντώσας το οποίο μάλιστα διακρίνεται στον πίνακα του Ληρ, καθώς στρίβει προς τα δεξιά μετά την έξοδό του από το βουνό στην πεδιάδα.
Σύμφωνα με τον μύθο, αμέσως αφού οι Αθηναίοι νίκησαν τους Πέρσες και τους υποχρέωσαν να εγκαταλείψουν άρον-άρον την περιοχή με τον στόλο τους, ένας αθηναίος αγγελιαφόρος, που ονομαζόταν Φειδιππίδης, κάλυψε τρέχοντας τη διαδρομή από τον Μαραθώνα ως την Αθήνα και ενημέρωσε τους συμπολίτες του για την ιστορική νίκη αναφωνώντας «νενικήκαμεν». Ο δρομέας αυτός έπρεπε επίσης να διαβιβάσει εσπευσμένα στους συμπολίτες του το γεγονός ότι ο περσικός στρατός είχε σαλπάρει από τον Μαραθώνα και κατευθυνόταν προς το Φάληρο. Ο μύθος όμως μας λέει πως, μετά την ύστατη αυτή προσπάθεια του και τη μονολεκτική του ανακοίνωση του «νενικήκαμεν», ο αθηναίος δρομέας ξεψύχησε. Θεωρητικά βέβαια, αν ο αγγελιαφόρος αναφώνησε μόνο μια λέξη πριν πεθάνει, τότε δεν μπόρεσε να μεταδώσει τη σημαντική πληροφορία ότι έρχεται ο περσικός στόλος. Ας είναι…
Τη διαδρομή εκείνη, από το Μαραθώνα στην Αθήνα, μνημονεύουν όλοι οι αγώνες των 42.195 μέτρων που γίνονται κάθε χρόνο σε διάφορα σημεία του κόσμου. Ο πρώτος σύγχρονος τέτοιος αγώνας έγινε στην Αθήνα το 1896. Η απόσταση καθορίστηκε στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1908 στο Λονδίνο.
Είναι λογικό στα τέλη του καλοκαιριού του 490 π.Χ. κάποιος δρομέας να έτρεξε από το πεδίο της μάχης του Μαραθώνα ως την Αθήνα. Όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, ο αγγελιαφόρος αυτός μάλλον δεν λεγόταν Φειδιππίδης και δεν πέθανε αμέσως μετά την άφιξή του, ο δρόμος που κάλυψε ίσως δεν ήταν ο παραλιακός, η απόσταση που κάλυψε δεν ήταν 42 χιλιόμετρα και ο ίδιος δεν αναφώνησε μόνο το «νενικήκαμεν». Με τον Μαραθώνιο μνημονεύει δηλαδή ολόκληρη η ανθρωπότητα με ευλάβεια μια σειρά από fake news. Η κοσμοϊστορική μάχη πάντως έγινε! Είναι μία μάχη στην οποία, όπως λέγεται ότι έγραψε ο ποιητής Σιμωνίδης στον τάφο Μαραθωνομάχων:
«Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι
χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν».
(Αμυνόμενοι για τους Έλληνες στο Μαραθώνα οι Αθηναίοι κατέστρεψαν τις Περσικές δυνάμεις).
Η έκπληξη που έκρυβε ο πίνακας του Ληρ
Γνωρίζοντας από παλιά τον πίνακα του Ληρ, όταν πρωτοβγήκε η εφαρμογή Google Earth το 2005, σκέφτηκα να τη χρησιμοποιήσω για να εντοπίσω με ακρίβεια το σημείο από το οποίο ο άγγλος περιηγητής είχε ζωγραφίσει τον κόλπο του Μαραθώνα. Στον πίνακα βλέπουμε ότι ο ζωγράφος είχε σταθεί σε κάποιο πολυσύχναστο μονοπάτι στους πρόποδες της Πεντέλης.
Για να φτάσει στις μέρες μας κάποιος από την Αθήνα στον Μαραθώνα οδηγώντας μέσα από το βουνό της Πεντέλης, πρέπει να κάνει ή τη διαδρομή Διόνυσος-Άγιος Πέτρος-Νέα Μάκρη, ή να περάσει από Σταμάτα-λίμνη Μαραθώνα-Γραμματικό. Η ανάλυση του πίνακα του Ληρ ωστόσο επιφύλαξε μίαν έκπληξη: Το σημείο όπου στάθηκε ο άγγλος ζωγράφος το 1848 δεν βρίσκεται ούτε στον δρόμο του Διονύσου, ούτε σε εκείνο του Γραμματικού. Βρίσκεται λίγο πάνω από το φράγμα της Ραπεντώσας κοντά στο σημερινό μονοπάτι που συνδέει τη Σταμάτα με τον Άγιο Γεώργιο στο Βρανά του Μαραθώνα.
Ελάχιστοι πεζοπόροι παίρνουν το μονοπάτι αυτό στις μέρες μας, αν και η φύση εκεί είναι εντυπωσιακή. Όταν βρέχει, ό,τι νερό πέσει στην Πεντέλη ανατολικά από τον Διόνυσο θα κατέβει τελικά μέσα από ρυάκια και καταρράκτες ως εδώ για να βγει μετά προς τη θάλασσα. Το φράγμα που χτίστηκε το 2004 δαμάζει τη ροή αυτή όταν ο καιρός αγριεύει, προστατεύοντας έτσι τους κατοίκους της παραλιακής πεδιάδας (Εικόνα 2).
Ο Ληρ ξεκίνησε έφιππος από την Αθήνα για τον Μαραθώνα με τη συνοδεία του στις 6 το πρωί την Πέμπτη 15 Ιουνίου 1848. Πέρασαν από το Μαρούσι και την Κηφισιά και έφτασαν στη Σταμάτα στις δέκα και μισή. Αφού έφαγαν κάτω από μια αμυγδαλιά, μπήκαν σε ένα πευκοδάσος στο βουνό και μετά στην κατάβαση αντίκρυσαν τον κόλπο και την πεδιάδα του Μαραθώνα. Εκεί, ο Ληρ σταμάτησε και έφτιαξε το σκίτσο το οποίο χρησιμοποίησε αργότερα για τον πίνακα του (Εικόνα 3).
Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα: Μήπως η διαδρομή που ακολούθησε ο Ληρ ήταν στα χρόνια του ο κύριος δρόμος από Αθήνα προς Μαραθώνα; Και αν αυτό ίσχυε τότε, μήπως και ο αρχαίος αγγελιαφόρος είχε ακολουθήσει την ίδια διαδρομή; Μήπως ο βουνίσιος αυτός δρόμος είναι συντομότερος, άρα και προτιμότερος, για κάποιον που βιάζεται να φτάσει από το Μαραθώνα στην Αθήνα;
Αθήνα-Μαραθώνας στη μυθολογία και στην πρόσφατη ιστορία
Για να απαντήσω στα ερωτήματα αυτά, έψαξα για μαρτυρίες ταξιδιωτών που πήγαν από την Αθήνα στον Μαραθώνα. Η φήμη της μάχης είναι τέτοια που το μέρος είναι συχνός προορισμός για ξένους επισκέπτες.
Σαν ένα παράδειγμα, ο άγγλος ιερωμένος, μεταλλειολόγος και περιηγητής Έντουαρντ Κλαρκ πέρασε από την Κηφισιά και τη Σταμάτα στις 30 Νοεμβρίου 1801 πριν κατέβει προς τη θάλασσα έχοντας «το βορειότερο άκρο της Πεντέλης στα δεξιά του». Μισό αιώνα αργότερα, ο διάσημος γάλλος συγγραφέας Γκυστάβ Φλομπέρ επισκέφτηκε και αυτός τον Μαραθώνα στα μέσα Δεκεμβρίου του 1850. Ξεκίνησε με τη συνοδεία του από την Αθήνα πριν τα ξημερώματα με αμάξι μέχρι την Κηφισιά και μετά έφιππος ως τον Βρανά του Μαραθώνα μέσω Σταμάτας, κάτω από έντονη νεροποντή και δυνατό αέρα.
Σε μια βροχερή μέρα πολύ παλιότερα κάποιος άλλος φέρεται επίσης να έκανε τη διαδρομή αυτή. Σύμφωνα με την εξιστόρηση του αρχαίου ποιητή Καλλίμαχου του Κυρηναίου, ο μυθικός ήρωας Θησέας, στον δρόμο του προς τον Μαραθώνα, για να δαμάσει τον εκεί άγριο ταύρο, κατέφυγε στην καλύβα της γριάς Εκάλης για να προστατευτεί από την κακοκαιρία. Η ηλικιωμένη γυναίκα τον φιλοξένησε και του έδωσε την ευχή της. Επιστρέφοντας από τον Μαραθώνα με τον ταύρο, ο Θησέας βρήκε τη γριά Εκάλη νεκρή. Για να την τιμήσει, έχτισε εκεί τον ναό του Εκαλίου Διός. Αν και στις μέρες μας υπάρχει συνώνυμο προάστιο μεταξύ Κηφισιάς και Σταμάτας στον βουνίσιο δρόμο από την Αθήνα προς το Μαραθώνα, αυτό δεν σημαίνει πως ο αρχαίος ναός της Εκάλης βρισκόταν σίγουρα στην ίδια τοποθεσία. Έχουμε απλά μια ένδειξη πως και στην αρχαιότητα ο δρόμος προς τον Μαραθώνα ίσως περνούσε από εκεί. Πολλοί ταξιδιώτες λοιπόν, σε βάθος αιώνων προτίμησαν τη βουνίσια διαδρομή.
Ωστόσο, όταν ο Πεισίστρατος αποβιβάστηκε με τον στρατό του στον Μαραθώνα το 546 π.Χ. με σκοπό να καταλάβει την εξουσία, για να φτάσει στην Αθήνα, πήρε, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τον παραλιακό δρόμο μέσα από την Παιανία και όχι τον βουνίσιο.
Οπότε υπήρχαν ανέκαθεν και οι δύο διαδρομές, η βουνίσια και η παραλιακή. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο αρχαίος αγγελιαφόρος θα προτίμησε να πάρει τη συντομότερη από τις δύο.
42 χιλιόμετρα; Ή λιγότερα;
Στον χάρτη παρατηρούμε ότι η βουνίσια διαδρομή, που πήρε ο Ληρ το 1848, έχει απόσταση 37.5 χιλιόμετρα από τη σημερινή εκκίνηση στον Μαραθώνα μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο. Η διαδρομή αυτή είναι δηλαδή 4-5 χιλιόμετρα συντομότερη σε σχέση με την παραλιακή στην οποία διεξάγεται στις μέρες μας ο Μαραθώνιος της Αθήνας. Γνωρίζουμε ότι ο αγγελιαφόρος, που έτρεξε μετά τη μάχη, βιαζόταν να ενημερώσει τους συμπολίτες του, οπότε η διαφορά αυτή έχει σημασία: Αν έπαιρνε τον συντομότερο δρόμο, ο αγγελιαφόρος μπορούσε να φτάσει στην Αθήνα ίσως και μισή ώρα νωρίτερα.
Σύμφωνα με μια θεωρία, ο δρομέας ίσως ξεκίνησε το επόμενο πρωί μετά τη μάχη από το στρατόπεδο των Αθηναίων το οποίο βρισκόταν λίγο πιο νότια από τον Μαραθώνα, κοντά στη σημερινή Νέα Μάκρη. Το σενάριο αυτό αναφέρει και ο Χρήστος Διονυσόπουλος στο βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών βιβλίο του για τη Μάχη του Μαραθώνα (εκδόσεις Καπόν). Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην απόσταση του βουνίσιου και του παραλιακού δρόμου. Αν όμως, όπως πιστεύω εγώ, ο αγγελιαφόρος ξεκίνησε όχι από το στρατόπεδο, αλλά από το πεδίο της μάχης πιο βόρεια, δηλαδή από εκεί όπου αυτός είχε μόλις πολεμήσει μαζί με τον υπόλοιπο στρατό, τότε η βουνίσια διαδρομή είναι σαφώς συντομότερη (Εικόνα 4). Δεν ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία ούτε του αρχαίου, ούτε του σύγχρονου Έλληνα το να περιμένει μισό εικοσιτετράωρο πριν διαβιβάσει ένα τέτοιο συγκλονιστικό νέο στην πόλη.
Αξίζει να προσθέσουμε εδώ πως, αν υπήρξε πράγματι δρομέας ο οποίος έτρεξε από τον Μαραθώνα στην Αθήνα το 490 π.Χ., το όνομά του μάλλον δεν ήταν Φειδιππίδης. Ο Φειδιππίδης ή Φιλιππίδης αναφέρεται στον Ηρόδοτο σαν ο δρομέας που έτρεξε από την Αθήνα στη Σπάρτη για να ζητήσει τη βοήθεια των Λακεδαιμόνιων στην επικείμενη μάχη κατά των Περσών. Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει αγγελιαφόρο, που έτρεξε από τον Μαραθώνα στην Αθήνα. Η πληροφορία για δρομέα μετά τη μάχη του Μαραθώνα αναφέρεται σε μεταγενέστερα κείμενα όπου αυτός εμφανίζεται αρχικά σαν Θέρσιππος Ερχιεύς ή σαν Ευκλής. Σημειωτέο επίσης είναι το γεγονός ότι ένας δρομέας (ημερόδρομος), που ήταν σε θέση να τρέξει από την Αθήνα ως τη Σπάρτη, μάλλον δεν θα ξεψυχούσε καλύπτοντας την πολύ μικρότερη απόσταση που χωρίζει τον Μαραθώνα στην Αθήνα.
Ο πρώτος μοντέρνος Μαραθώνιος στους Πανελλήνιους αγώνες του 1896
Στους Ολυμπιακούς του 1896 πάντως, ο Μαραθώνιος ακολούθησε τον παραλιακό δρόμο. Ο πρώτος μοντέρνος Μαραθώνιος αγώνας έγινε την Κυριακή 10 Μαρτίου 1896, με αφορμή τους Πανελλήνιους Αγώνες. Οι προκριματικοί αυτοί αγώνες υποτίθεται πως θα καθόριζαν τους έλληνες αθλητές που θα εκπροσωπούσαν τη χώρα στους Ολυμπιακούς δύο εβδομάδες αργότερα.
Αρκετοί αθλητές είχαν τρέξει σε μικρές ομάδες στις προηγούμενες ημέρες για να προπονηθούν και να δοκιμάσουν τη διαδρομή. Πολλοί Αθηναίοι και άλλοι περίοικοι τούς είδαν να τρέχουν στους δρόμους, οπότε δημιουργήθηκε ένα έντονο ενδιαφέρον στο κοινό και στον τύπο για τον αγώνα αυτόν. Είχε άλλωστε και το πατριωτικό στοιχείο ο Μαραθώνιος, αφού συνδεόταν με μια από τις ενδοξότερες σελίδες της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Από τους 25 αθλητές, που αγωνίστηκαν στον Πανελλήνιο προκριματικό αγώνα στις 10 Μαρτίου, προκρίθηκαν οι πρώτοι έξι με πρώτο τον Χ. Βασιλάκο από τη Λακωνία (33 άτομα είχαν δηλώσει συμμετοχή). Ο Σπύρος Λούης δεν ήταν ένας από αυτούς, αφού δεν συμμετείχε στον προκριματικό. Μαζί με τους έξι έλληνες δρομείς αναμενόταν επίσης να τρέξει στους Ολυμπιακούς και ένας Έλληνας από τη Γαλλία, ο Σωκράτης Λαγουδάκης.
Ο τελευταίος, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα ΠΡΩΙΑ την Τετάρτη 27 Μαρτίου, είπε το εξής: «Σωτηρία διὰ τοὺς Ἕλληνας ἀγωνιστὰς τοῦ Μαραθωνίου δρόμου θὰ ἦτο ἐάν ὁ δρόμος οὗτος δὲν ἐπεσκευάζετο καὶ ἐάν ἔχη λάσπην τὴν Παρακευήν. Οἱ ξένοι ἀθληταί, ὁ Ἀμερικανὸς ἰδίᾳ δὲν θὰ ἠδύνατο νὰ τρέξῃ νικηφόρως». Όπως αποδείχθηκε δύο μέρες αργότερα, ο Λαγουδάκης είχε δίκιο.
Όμως, αμέσως μετά τους Πανελλήνιους προκριματικούς αγώνες έγινε κάτι ασυνήθιστο. Διαβάζουμε στην ΠΡΩΙΑ την Παρασκευή 22 Μαρτίου: «Γενική εὐχὴ ἐξεπληρώθη, διότι ἡ Ολυμπιακή ἐπιτροπὴ κατὰ τὴν χθεσινὴν συνεδρίαν αὑτῆς, ἀπεφάσισεν ἴνα ἐπαναληφθῶσιν οἱ δοκιμαστικοὶ ἀγῶνες δι΄ὅσους δὲν εἶχον μετάσχει τῶν Πανελληνίων ἀγώνων, εἶναι δὲ οὖτοι περὶ τοὺς 6».
Τι συνέβη; Αφού είδαν τον ενθουσιασμό με τον οποίο ο λαός της Αθήνας υποδέχθηκε τους μαραθωνοδρόμους στους Πανελλήνιους αγώνες, αρκετοί άλλοι ζήλεψαν και θέλησαν να συμμετάσχουν και αυτοί. Αντιμέτωποι με αυτή την κατάσταση, οι έλληνες έφοροι αποφάσισαν να διεξάγουν έναν επαναληπτικό προκριματικό τη Δευτέρα του Πάσχα, 25 Μαρτίου. Για να προκριθεί κάποιος από τους 38 έλληνες αθλητές, αυτός θα έπρεπε να καλύψει την απόσταση σε χρόνο λιγότερο από 3 ώρες και 18 λεπτά. Αυτός ήταν ο χρόνος του νικητή στους Πανελλήνιους.
Με τον ασυνήθιστο αυτό τρόπο προκρίθηκαν ο Σπύρος Λούης και άλλοι πέντε άνδρες και η ελληνική συμμετοχή στους Ολυμπιακούς διπλασιάστηκε από τους έξι των Πανελληνίων σε δώδεκα αθλητές.
Ο Λούης έτρεξε δηλαδή δύο Μαραθώνιους σε μία εβδομάδα: τον επαναληπτικό προκριματικό τη Δευτέρα του Πάσχα και το Ολυμπιακό αγώνισμα την Παρασκευή. Αυτό, ωστόσο, δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο για τον 23χρονο μαρουσιώτη νερουλά, ο οποίος για τη δουλειά του ανεβοκατέβαινε τα δέκα χιλιόμετρα, που χωρίζουν το χωριό του από την Αθήνα μία και δύο φορές κάθε ημέρα.
Με τη δικαιολογία ότι στη διάρκεια του δεύτερου προκριματικού τη Δευτέρα το έδαφος ήταν βρεγμένο και βαρύ, ο Λούης προκρίθηκε, αν και είχε διανύσει τη διαδρομή σε χρόνο 3 ώρες, 18 λεπτά και 25 δευτερόλεπτα, δηλαδή 25 δευτερόλεπτα πιο αργά από τον απαιτούμενο χρόνο πρόκρισης.
Παρόλο που ουσιαστικά διευκολύνθηκε η συμμετοχή του Λούη, το ίδιο δεν συνέβη για τη Σταμάτα Ρεβίθη, μια 33χρονη γυναίκα που θέλησε να τρέξει και αυτή. Ο τύπος της εποχής ανέφερε τη δημόσια καμπάνια της με ειρωνικά σχόλια. Αντίστοιχο ενδιαφέρον είχε δείξει και μια Αμερικανίδα, η οποία συνάντησε παρόμοια αρνητική αντίδραση από την ολυμπιακή επιτροπή.
Ο πρώτος Ολυμπιακός Μαραθώνιος
Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων άρχισε με την άφιξη του βασιλιά Γεωργίου Α’ στις 3:30 μ.μ. τη συννεφιασμένη Δευτέρα του Πάσχα, 25 Μαρτίου, ανήμερα της εθνικής επετείου. Οι αγώνες έκλεισαν οκτώ μέρες αργότερα, την Τρίτη 2 Απριλίου. Στους πρώτους Ολυμπιακούς, σύμφωνα με την εφημερίδα ΠΡΩΙΑ της εποχής, συμμετείχαν 160 αθλητές, από τους οποίους οι 120 ήταν Έλληνες.
Ο Μαραθώνιος έγινε το απόγευμα της Παρασκευής 29 Μαρτίου. Έτρεξαν 17 αθλητές, από τους οποίους οι δώδεκα φορούσαν τα χρώματα της Ελλάδας. Ο Λαγουδάκης, που αναφέρθηκε νωρίτερα, αγωνίστηκε με τα χρώματα της Γαλλίας.
Την Πέμπτη το βράδυ, πριν τον αγώνα, οι δρομείς είχαν φιλοξενηθεί σε διάφορα σπίτια στον Μαραθώνα. Το πρωί της Παρασκευής, πριν την απογευματινή εκκίνηση, αρκετοί από αυτούς μαζεύτηκαν στο καφενείο «Το Τρόπαιον του Μιλτιάδου». Είχε βρέξει, οπότε οι δρόμοι ήταν λασπωμένοι.
Στο μέσο της διαδρομής στο Πικέρμι στήθηκε σταθμός ανεφοδιασμού στο εκεί χάνι. Την εποχή εκείνη υπήρχαν ελάχιστα κτήρια ανάμεσα από τον Μαραθώνα και τα περίχωρα της Αθήνας. Μπροστά στο χάνι είχαν απλωθεί «οίνος, κονιάκ, λεμονάδες, πορτοκαλάδες, αυγά έτοιμα καθαρισμένα, τεμάχια άρτου, πορτοκάλια» (οι αναγνώστες θα βρουν στο διαδίκτυο πολλές πληροφορίες στη διδακτορική διατριβή του Σταύρου Τσόνια, «Μαραθώνιος Δρόμος – Η γένεση και το χρονικό» – ΑΠΘ, τμήμα Σερρών, 2016).
Η περιοχή γύρω από το Στάδιο ήταν κατάμεστη. Έγραψε η γαλλόφωνη αθηναϊκή εφημερίδα Le Messager d’ Athènes την επόμενη μέρα στο ειδικό παράρτημα της για τους Ολυμπιακούς Αγώνες: «Οι όχθες του Ιλισού, οι πλατείες στο Ζάππειο, οι λεωφόροι Ηρώδου του Αττικού, Ρηγίλλης και Κηφισίας όπου στεκόντουσαν χιλιάδες θεατές που δεν μπόρεσαν να βρουν θέση μέσα στο Στάδιο. Με αγωνία στην καρδιά περίμεναν όλοι να δουν αν Έλληνες δρομείς θα έφταναν πρώτοι στο Παναθηναϊκό Στάδιο.[…] Οι Έλληνες οπαδοί ήταν ανήσυχοι. Φοβόντουσαν ότι ο Αυστραλός Φλακ και ο Γάλλος Λερμουζιό που είχαν ήδη διακριθεί σε άλλα αθλήματα, θα υπερίσχυαν των Ελλήνων αθλητών. Η αγωνία αποκορυφώθηκε όταν ακούστηκε το κανόνι της άφιξης του πρώτου δρομέα στην λεωφόρο Κηφισίας [στη Ριζάρειο, ένα χιλιόμετρο από το Στάδιο]. Είναι Έλληνας; Είναι ξένος; Φτάνουν μετά μερικοί έφιπποι αξιωματικοί λέγοντας ότι η νίκη μοιάζει σίγουρη για τους Έλληνες. Ο κόσμος χειροκροτεί, αλλά διστακτικά. Υπάρχει η ανησυχία ότι κάποιος από τους ξένους δρομείς θα κάνει μια ύστατη προσπάθεια. Ωστόσο τους καθησυχάζει κάπως το γεγονός ότι αρκετά λεπτά πέρασαν ανάμεσα στον πρώτο και τον δεύτερο κανονιοβολισμό. Άρα, ο δεύτερος δρομέας, Έλληνας ή ξένος, δεν θα είναι σε θέση, όσο κι αν προσπαθήσει, να φτάσει τον πρώτο. Λίγες στιγμές αργότερα ο Σπύρος Λούης, ακολουθούμενος από μια πολυάριθμη συνοδεία έφιππων αξιωματικών και προπονητών, μπαίνει θριαμβευτικά στο Στάδιο. Όλοι οι θεατές είναι όρθιοι. Όλος ο κόσμος είναι όρθιος. Οι γυναίκες κουνούν τα μαντήλια τους, ενώ οι άνδρες τα καπέλα τους. Όλοι χαιρετίζουν τον νικητή με αδιάκοπο χειροκρότημα και πανηγυρισμούς. Αλλά το χειροκρότημα εντείνεται όταν ανεβαίνει η γαλανόλευκη και ο Διάδοχος Κωνσταντίνος μαζί με τον πρίγκηπα Γεώργιο, ασπάζονται τον νικητή και τον οδηγούν αγκαζέ στα αποδυτήρια».
Η ΠΡΩΙΑ έδωσε έμφαση στον εθνικό χαρακτήρα της νίκης αυτής:
«Ἡ χαρὰ, τὴν ὁποίαν ἠσθάνθη χθὲς τὸ Πανελλήνιον ἐπὶ τῆ νίκῃ τοῦ Μαραθωνίου δρόμου δὲν δύναται διὰ λέξεων νὰ εἰκονισθῆ. Τὸ ἀγὼνισμα τοῦτο εἶχε περιβληθῆ ἐξόχως ἐθνικὸν χαρακτῆρα. Ἡ ἱστορικὴ καὶ ἔκλαμπρος νίκη τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων κατὰ τῆς βαρβαρότητος, τὴν ὁποίαν ὑπομιμνήσκει εἶχε μεταδώσι ὅλην τὴν αἴγλην καὶ τὸ μεγαλεῖον αὐτῆς καὶ πάντων ἡ προσοχή ἦν ἐστραμμένη εἰς τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ ἀγῶνος τούτου, ὅστις ἀπετέλει οἱονεὶ τὸ μεγαλοπρεπέστερον καὶ λαμπρότερον σημεῖον τοῦ ὅλου προγάμματος τῶν διεθνῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων» (Εικόνα 5).
Μπορεί μεν να είναι fake news οι λεπτομέρειες σχετικά με το όνομα του αρχαίου αγγελιαφόρου και τον θάνατό του, όμως κανείς δεν αμφισβητεί την ίδια τη μάχη του Μαραθώνα και την ιστορική σημασία που είχε η νίκη των Αθηναίων και των συμμάχων τους.
Λίγες μέρες πριν τους Ολυμπιακούς, είχε γίνει στο Ζάππειο της Αθήνας στις 19 Φεβρουαρίου η αποκάλυψη του αδριάντα του λόρδου Βύρωνα. Εμπνευσμένος από το αρχαίο πνεύμα, που εξυμνεί ο Ολυμπιακός ύμνος του Σπ. Σαμαρά, ο φιλέλληνας Βύρων έγραψε τα εξής για τον Μαραθώνα μετά την επίσκεψη του εκεί το 1810:
Ο ήλιος, το χώμα (αλλά όχι ο σκλάβος) ίδια,
απαράλλαχτα σε όλα εκτός από τον ξένο κυρίαρχο
διατηρούν μαζί τους δεσμούς τους και την αδέσμευτη φήμη τους.
Το πεδίο της μάχης, όπου η ηττημένη ορδή της Περσίας
πρωτόσκηψε κάτω από το βάρος του Ελληνικού σπαθιού,
σαν το γλυκό πρωί μιας Δόξας μακρινής,
όταν ο Μαραθώνας έγινε λέξη μαγική.
Λόρδος Βύρων – Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ
Αλέξανδρος Μωυσής
Πηγή: agon.gr
