Κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου γιορτάζεται η Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου και αυτή τη μέρα το μυαλό όλων στη Ραφήνα πηγαίνει στην Παναγίτσα στο όμορφο εκκλησάκι που κτίστηκε το 1746 και έχει μια τεράστια ιστορία.
Χθες 22 λοιπόν, και σήμερα Τετάρτη 23 Αυγούστου, εορτάζεται το Πνευματικό και Ιστορικό μνημείο της Ραφήνας, το Ιερό Παρεκκλήσιο Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγίτσα).
Σήμερα όμως είναι μια καλή ευκαιρία να θυμηθούμε όλοι την ιστορία της Παναγίτσας που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το νεκροταφείο, και ο πιο κατάλληλος να το κάνει αυτό δεν είναι άλλος από τον εξαίρετο λαογράφο και γνωστό Τριγλιανό συντοπίτη μας Στάθη Δημητρακό.
H ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ – Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΗ ΡΑΦΗΝΑ
Στα τέλη Αυγούστου του 1923, όταν οι ξεριζωμένοι Τριγλιανοί έφθασαν στην Ραφήνα, αντίκρισαν ένα μικρό εκκλησάκι πάνω σ’ ένα μικρό πευκόφυτο λόφο 150 μέτρα από τη θάλασσα.
Το εκκλησάκι το έλεγαν Παναγίτσα. (: Υποκοριστικός τύπος ναωνυμίου). Η Παναγίτσα κτίστηκε το 1746.
Στους παλιούς χάρτες αναγράφεται ως Εκκλησάκι της Φανερωμένης. Πανηγυρίζει στα Eννιάμερα της Θεοτόκου (23 Αυγούστου). Άλλο εκκλησάκι δεν υπήρχε τότε στην παραλία της Ραφήνας. Ψηλά στο βουνό στην Πεντέλη που δέσποζε στην περιοχή και έξι χιλιόμετρα από την παραλία σε ύψος 200 και 300 μέτρα αντίστοιχα υπήρχε μια μικρή πέτρινη εκκλησίτσα της Αγίας Παρασκευής (στη σημερινή Καλλιτεχνούπολη) και η παμπάλαια θαυμάσια Μονή Νταού (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος) κρυμμένες τότε σε πυκνότατο δάσος και ερημωμένες.
Στην εκκλησία της Παναγίτσας λειτούργησε το πρώτο Δημοτικό Σχολείο για τα προσφυγόπουλα από την Τρίγλια το 1923-25 . Τα προσφυγόπουλα της Τρίγλιας προσαρμόστηκαν από το μεγαλοπρεπές και περίφημο σχολείο της Τρίγλιας να κάνουν μάθημα στο εκκλησάκι της Παναγίτσας.
Δάσκαλός τους ήταν ο Ευστράτιος Αντωνιάδης «ο Στρατής ο Δάσκαλος» (1877-1964 ), ο οποίος ήρθε πρόσφυγας στην Ραφήνα με την οικογένειά του. Δίδαξε στο Δημοτικό σχολείο που λειτούργησε τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς (1924-25) στο εκκλησάκι της Παναγίτσας κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.
Το σχολείο είχε τότε περίπου 60 παιδιά. Η ελονοσία μάστιζε τους πρόσφυγες Τριγλιανούς και τα παιδιά του σχολείου που έπιναν καθημερινά ένα κινίνο για προφύλαξη και θεραπεία . Το χειμώνα όταν κατέβαζε πολύ νερό το Μεγάλο Ρέμα, το σχολείο δεν λειτουργούσε, γιατί δεν μπορούσαν να περάσουν το ποτάμι ούτε τα παιδιά ούτε ο δάσκαλος.
Γέφυρα τότε για να περνάει ο κόσμος το Μεγάλο Ρέμα δεν υπήρχε.
«Επίσης θυμάμαι καλά τον Στρατή τον δάσκαλο, με τα κάτασπρα μουστάκια του και τούτο διότι τον είχα δάσκαλο στη δεύτερη και τρίτη τάξη στη Ραφήνα κατά το 1923-1925. Θυμάμαι μάλιστα που το μάθημα την εποχή εκείνη , κατά το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου, γινόταν στο ύπαιθρο, έξω από το γραφικό ξωκκλήσι της Παναγίας, που περιβαλλόταν τότε από πυκνό δάσος πεύκων».
Σταύρος Βελισσάρης, Αναμνήσεις Τριγλιανού, «Τριγλιανά Νέα», 20 Απριλίου 1981, αρ. φύλλου 31, σελ.2
Τον επόμενο χρόνο (1926), το Δημοτικό σχολείο στεγάστηκε στο Ξενοδοχείο του Σκουζέ (που υπήρχε τότε στη θέση της σημερινής πλατείας Ραφήνας όπου είναι η αναμνηστική στήλη των «Ξεριζωμένων Τριγλιανών που ριζώσανε σ’ αυτόν τον τόπο») στην μεγάλη αίθουσα του εστιατορίου.
Στην Παναγίτσα γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Οι Σπαταναίοι αμπελουργοί με σούστες έρχονταν τριήμερο στη Ραφήνα για το πανηγύρι και κατασκήνωναν στα πεύκα του λόφου της Παναγίτσας (Οχυρό το λέμε σήμερα).
Η έλευση των προσφύγων, η απαλλοτρίωση των κτημάτων απομάκρυνε τους περισσότερους κολίγους που ήταν σπαταναίοι και γύρισαν στα Σπάτα. Η Ραφήνα όμως απετέλεσε για χρόνια τόπο πρόσκαιρης ξεκούρασης και διασκέδασής τους, Οι κολίγοι Σπαταναίοι, μαζί με τους οικογένειές τους ξαναγύριζαν στο πανηγύρι της Παναγίτσας και διασκέδαζαν μαζί με τους Ραφηνιώτες. Τα περίφημα γλέντια τους αποτυπώθηκαν στους στίχους των λαϊκών τραγουδιών της δεκαετίες του ’30 .
Χαρακτηριστικό είναι το ρεφρέν αγνώστου στιχουργού και συνθέτη:
«Έτσι σε θέλω κούκλα μου, καμωματού τσαχπίνα
και ας πάει και το παλιάμπελο που έχω στη Ραφήνα».
«Τα Εννιάμερα της Παναγίας γιόρταζε η εκκλησίτσα που ‘ναι ψηλά, πιο πάνω από τα μνήματα. Ερχόντανε οι Σπαταναίοι με τις σούστες, σκυλιά, αραμπάδες, γαϊδούρια. Γινότανε πανηγύρι τρικούβερτο. Χορός , τραγούδια….» (Σοφία Χρ.Γιαρένη, «ο Λαβύρινθος της ζωής»).
Στο πανηγύρι Ραφηνιώτες, Σπαταναίοι και άλλοι από τα γύρω χωριά διασκέδαζαν σε υπαίθριες ταβέρνες με όργανα, τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Γίνονταν μεγάλα γλέντια. Οι Σπαταναίοι μετά τα Εννιάμερα της Παναγίας άρχιζαν τις προετοιμασίες για τον τρύγο(κοφίνια, βαρέλια, πατητήρια κ.α.) που άρχιζε συνήθως στην αρχές του Σεπτέμβρη.
Η παράδοση αυτή του πανηγυριού, συνεχίστηκε και λίγα χρόνια μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο πανηγύρι επίσης έστηναν την πραμάτεια τους μικροέμποροι παιχνιδιών με σεντόνια κάτω στο χώμα ή σε πάγκους.. Το μικροεμπόριο αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα .
Το Γενάρη του 1927 για άγνωστο λόγο η εκκλησία πήρε φωτιά. Ο Τριγλιανός Μήτσος Ρήγας μπήκε μέσα στην πυρκαγιά και έσωσε την εικόνα της Παντοβασίλισσας. Η στέγη της εκκλησίας κατέρρευσε από τη φωτιά και αργότερα επισκευάσθηκε.
Επιλέχθηκε από την προσφυγική ομάδα των Τριγλιανών ο χώρος του νεκροταφείου να είναι δίπλα (κοντά) στο εκκλησάκι της Παναγίτσας. Βρίσκεται ανάμεσα στο Μεγάλο Ρέμα και στο λόφο «Οχυρό», δυτικά του οδικού άξονα Ραφήνας-Άρτεμης. Αρχικά, η έκταση που παραχωρήθηκε ήταν περίπου 8 στρέμματα. Τα πρώτα μνήματα ήταν ένας ξύλινος σταυρός και ένα φαναράκι. Στο βράχο της Παναγίτσας , έξω από ο Νεκροταφείο, επέλεξε τον τάφο του ο Φίλιππος Καβουνίδης για να ατενίζει τη θάλασσα.
Το 1958 έγινε η σημερινή γέφυρα στο Μεγάλο Ρέμα (οδός Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης).Παλιότερα είχε γίνει στο ίδιο σημείο άλλη γέφυρα, η οποία προτού προλάβει να χρησιμοποιηθεί κατάρρευσε από πλημμύρα.
Κοντά στην Εκκλησία στο λόφο της Παναγίτσας, οι Ιταλοί κατά την κατοχή έφτιαξαν καταφύγιο και πολυβολεία. Αργότερα, μετά την απελευθέρωση, παραχωρήθηκαν σε αστέγους Ραφηνιώτες για κατοικία και τελικά έγιναν οικοδομικό τετράγωνο.
Ο δρόμος που οδηγεί από την Ραφήνα προς την Άρτεμη (Λεωφόρος Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης ) απέκοψε ανατολικά ένα μικρό τμήμα του ενιαίου κάποτε λόφου.
Πιο πάνω από την Παναγίτσα βρίσκεται ο λόφος του Οχυρού (όλος ο λόφος πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ονομαζόταν λόφος της Παναγίτσας), δημοτική πευκόφυτη περιοχή με πυκνή βλάστηση, έκτασης περίπου 300 στρεμμάτων, κοντά στην παραλία, στο νοτιοανατολικό όριο του οικισμού της Ραφήνας. Το ψηλότερο σημείο είναι γύρω στα 260 μέτρα από τη θάλασσα και το σημείο αυτό μοιάζει σαν οροπέδιο (πλάτωμα) 30 περίπου στρεμμάτων. Έχει εξαιρετική θέα τόσο προς τη θάλασσα όσο και προς το βουνό. Αποτελεί χώρο αστικού πράσινου εξαιρετικής σημασίας.
Στάθης Δημητρακός (triglianoi.gr)
Τέλος να σημειώσουμε ότι στις 23 Αυγούστου γιορτάζεται η Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου και η Εκκλησία κλείνει με την ίδια πανηγυρική διάθεση την Κοίμηση και τη Μετάσταση της Παναγίας, που τιμάται την 15 Αυγούστου.
Με την ευκαιρία αυτή, κάποιες εκκλησίες ή μοναστήρια επιλέγουν να πανηγυρίζουν την Κοίμηση της Θεοτόκου στις 23 Αυγούστου και όχι στις 15 Αυγούστου, που οι γιορτές είναι πάμπολλες σε όλη την Ελλάδα. Έτσι, την ημέρα αυτή γιορτάζουν σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας η Μαρία, ο Μάριος, ο Παναγιώτης, η Παναγιώτα και η Δέσποινα.
