Το 1844 πραγματοποιείται η δέκατη επίσημη απογραφή του ελληνικού κράτους και η 8η από τις ετήσιες απογραφές που υλοποιήθηκε μεταξύ 1836-1845. Την περίοδο εκείνη τα Σπάτα αποτελούν οικισμό του νεοσύστατου δήμου Κρωπίας (Κεκρωπίας), με πληθυσμό 352 κατοίκων.
Ο δήμος συγκροτείται από 21 χωριά και οικισμούς. Την ίδια χρονιά διενεργούνται οι πρώτες κοινοβουλευτικές εκλογές του ελεύθερου έθνους ως συνέπεια της λαϊκής Επανάστασης του 1843. Όλοι οι δήμοι της ελληνικής επικράτειας δημιουργούν εκλογικούς καταλόγους. Ο πρώτος εκλογικός κατάλογος του δήμου Κρωπίας έχει ημερομηνία 24 Μαΐου του 1844 και φυλάσσεται σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Το έγγραφο αυτό χωρίζεται σε επτά στήλες και αποτελείται από 502 εγγραφές από τις οποίες οι 69 αφορούν τους Σπαταναίους ψηφοφόρους. Στην 1η στήλη αναγράφεται ο αύξων αριθμός, ο οποίος για τον οικισμό των Σπάτων ξεκινά από το 313 και καταλήγει στο 382, προηγούνται οι ψηφοφόροι του Κορωπίου και του Μαρκοπούλου ενώ έπονται του Λιόπεσι (Παιανία) και του Χαρβατίου (Παλλήνη). Στην 2η στήλη καταγράφονται τα ονοματεπώνυμα του εκλογικού καταλόγου. Παρατηρούμε πως το επίθετο Μαργέτης επαναλαμβάνεται τις περισσότερες φορές (με 9 εγγραφές) στο σύνολο των Σπαταναίων κατοίκων. Eντοπίζεται σε επίσημα έγγραφα ήδη από τον 18ο αιώνα, κυρίως στα Μεσόγεια. Η προφορική παράδοση αναφέρει πως οι πρώτοι μέτοικοι με το επώνυμο αυτό ήρθαν από το νησί της Άνδρου, κάτι που τείνει να επιβεβαιωθεί. Στο εκλογικό κατάλογο της Άνδρου του 1844 και συγκεκριμένα στο πεδίο που αφορά το χωριό Βουρκωτή, το επίθετο Μαργέτης καταγράφεται 7 φορές από τις 62 συνολικά εγγραφές.
Εντύπωση προκαλεί πως το συναντούμε μόνο στην περιοχή αυτή και πουθενά αλλού στο νησί. Επίσης το εντοπίζουμε στην Σίκινο στο εκλογικό κατάλογο του 1847 με 9 εγγραφές στο σύνολο των 182 εγγεγραμμένων. Παρότι εμφανίζεται κυρίως σε αρβανιτοχώρια δεν φέρει αρβανίτικη ρίζα αλλά έχει λατινογενή προέλευση. Αποτελεί παράγωγο από το ιταλικό Marietti, ένα επίθετο συχνό στην Βόρεια Ιταλία (Τοσκάνη-Τορίνο). Η αρχική του ρίζα προέρχεται από το βαπτιστικό όνομα Mariettο ή Mario. Η εκδοχή αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο καθώς η Άνδρο ήταν ένα νησί που βρισκόταν υπό φράγκική κατοχή από το 1204-1566 μ.Χ. Το δεύτερο κατά σειρά επαναλαμβανόμενο επώνυμο στο εκλογικό κατάλογο (με 7 εγγραφές) είναι το επίθετο «Μάρκου» με παραλλαγή σε ορισμένες εγγραφές ως «Μάρκος», ένα βαπτιστικό όνομα ρωμαϊκής προελεύσεως
Την τρίτη θέση κατά σειρά εμφανίσεων λαμβάνει το επίθετο Παππάς (με 6 εγγραφές). Εννοιολογικά προέρχεται από την επαγγελματική ιδιότητα του ιερέα, αν και πολλές φορές λειτουργούσε ως συνθετικό άλλων επωνύμων, όπως παπά-χρήστος, παπά-γιάννης κ.α. Άλλα επώνυμα που συναντάμε στον εκλογικό κατάλογο του 1844 είναι τα εξής: Άγγελος, Δημητρίου, Κώστας, Σιδέρης, Σπύρου, Χρήστου, Γεωργάκης, Γιαννάκης, Σταυρινός. Επίθετα που έχουν ως ρίζα βαπτιστικά ονόματα ή υποκοριστικά. Ενώ άλλα δηλώνουν κάποια ιδιότητα ή εθνική προέλευση όπως Βαρελάς, Κουλοχέρης, Βλάχος, Φράγκος.
Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται επίσης στο ότι από τις 69 εγγραφές των ονοματεπωνύμων μόνο οι 17 φέρουν αρβανίτική ρίζα, κάτι μη αναμενόμενο, αφού τα Σπάτα αποτελούν βασικό αρβανιτοχώρι. Είναι τεκμηριωμένο πως όλοι οι κάτοικοι ήταν δίγλωσσοι μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, μιλούσαν την ελληνική και αρβανίτικη διάλεκτο. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις τα αρβανίτικα ήταν η κυρίως ομιλούσα γλώσσα της καθημερινότητας. Το παραπάνω παράδοξο οφείλεται στο ότι με την κάθοδο των αρβανιτών τον 14ο αιώνα πολλές περιοχές της Ελλάδος «εξαρβανιτίστηκαν».
Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε όχι μόνο σε περιοχές που ζούσαν μόνο Έλληνες αλλά και σε περιοχές όπως στην Άνδρο που κατοικούσαν Φράγκοι. Δηλαδή η αρβανίτικη γλώσσα αλλά και οι παραδόσεις των αρβανιτών ενσωματώθηκαν στους ήδη αυτόχθονες κατοίκους. Το ίδιο συνέβη και στα Μεσόγεια που γηγενής ελληνικής καταγωγής και αρβανίτες δημιούργησαν τους νέους οικισμούς της Αττικής ενώ σε άλλες περιπτώσεις ενδυνάμωσαν χωριά που παρέπαιαν. Συνεπώς η γλώσσα δεν ορίζει απαραίτητα την καταγωγή, κάτι που πολλές φορές αγνοείται. Φυσικά από την λίστα δεν λείπουν και τα αρβανίτικα επώνυμα, όπως Μπέκας, Γκίνης, Γκίκας, Ντούντας, Κιούσης, Κόλιας, Δέδες, καταλαμβάνοντας όμως μικρό ποσοστό.
Στην 3η στήλη του εκλογικού καταλόγου αποτυπώνεται η ηλικία των ενηλίκων Σπαταναίων, όλοι άρρενες άνω των 25 ετών όπως προέβλεπε ο εκλογικός νόμος του 1829. Οι περισσότεροι στη λίστα είναι από 28 έως 55 ετών. Ο Πέτρος Μαργέτης και ο Κων/νος Μάρκου εμφανίζονται ως οι γηραιότεροι κάτοικοι με ηλικία 70 ετών, προερχόμενοι από τις παλαιότερες οικογένειες του χωριού. Επίσης θα πρέπει να υπολογιστούν και οι απώλειες που υπέστη ο ενήλικος πληθυσμός κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης. Από τεκμηριωμένες πηγές η συμμετοχή των Σπαταναίων ξεπερνά το σύνηθες σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές των Μεσογείων. Στο σύνολο των 165 κατοίκων συμμετείχαν 29 αγωνιστές. Οι 22 από αυτούς εντοπίζονται και στο εκλογικό κατάλογο του 1844. Αν και ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών φαίνεται μικρός, δεν αποκλείεται η συμμετοχή περισσοτέρων αγωνιστών που δε έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Στην 4η στήλη καταγράφεται η ιθαγένεια.
Όλοι είναι αυτόχθονες. Το ζήτημα της καταγωγής έχει να κάνει με τη διάκριση που είχε θεσπιστεί επί Όθωνος μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων πολιτών. Ως ετερόχθονες χαρακτηρίζονταν όσοι είχαν εγκατασταθεί στα όρια του κράτους μετά το 1828 και δεν είχαν λάβει μέρος στην ‘Επανάσταση. Στην 5η στήλη όλοι οι εγγεγραμμένοι παρουσιάζονται ως ιδιοκτήτες γης. Ο εκλογικός νόμος του 1844 προέβλεπε ότι δικαίωμα ψήφου είχαν οι «έχοντες προσέτι ιδιοκτησίαν τινά εντός της επαρχίας, όπου έχουσι την πολιτικήν διαμονήν των, ή εξασκούντες εν αυτή οποιονδήποτε επάγγελμα, ή ανεξάρτητον επιτήδευμα». Την περίοδο αυτή οι κάτοικοι έχουν ήδη μεταφερθεί από την περιοχή του σημερινού αεροδρομίου στους δύο λόφους που αποτελούν την σημερινή πόλη. Μια έκταση που ήταν κατοικήσιμη από την Μυκηναϊκή περίοδο όπως επιβεβαιώνεται από τις ανασκαφές.
Ενδιαφέρον αποτελεί η καταγραφή των αρχαιολογικών ευρημάτων μέσα στις αυλές των σπιτιών από τον Milchhoefer τέσσερεις δεκαετίες μετά (1887), επιβεβαιώνοντας την αντίληψη για τον πρώτο εποικισμό των λόφων κατά την αρχαιότητα. Στην 6η στήλη όλοι οι εγγεγραμμένοι έχουν την ένδειξη «γεωργός», αφού η γεωγραφική θέση των Σπάτων βρίσκεται στην εύφορη κοιλάδα της Αττικής γης. Από τα αρχαία χρόνια η περιοχή παρήγαγε σιτάρι και κρασί. Ο Πεισίστρατος ανανέωσε τον μεσογείτικο κάμπο με εμφύτευση ελαιοδέντρων, ενώ είναι γνωστό πως ο Αλκιβιάδης είχε εκεί τα κτήματά του. Τέλος στην 7η στήλη των παρατηρήσεων, στον αριθμό 353 με ονοματεπώνυμο Αθανάσιος Μαργέτης υπάρχει η σημείωση πως ο εγγεγραμμένος απεβίωσε.
Το κύριο τμήμα του εκλογικού καταλόγου του δήμου Κρωπίας, με 496 εγγραφές, ολοκληρώθηκε στις 22 Απριλίου 1844. Στην συνέχεια ακολουθούν οι υπογραφές των πάρεδρων των οικισμών. Για τα Σπάτα υπογράφει ο Ιωάννης Βλάχος ενώ ως Δήμαρχος ο Αναγνώστης Δάβαρης. Επίσης υπογράφουν οι ιερείς του δήμου που λειτουργούσαν ως ληξίαρχοι της εποχής. Τα ονόματα κατά σειρά είναι τα εξής: Παπακώστας Μπάρτζης (Μαρκόπουλο), Παπακωνσταντής (Μαρκόπουλο), Παπακωνσταντής (Παιανία), Παπασιδέρης (Κορωπί). Ακολουθεί η προσθήκη άλλων 6 ονομάτων στις 24 Μαΐου του ίδιου έτους, με συνολικά 502 εγγραφές. Τα ονοματεπώνυμα στην παρακάτω αποδελτίωση αποτυπώνονται με την ορθογραφία του πρωτοτύπου. Ο αστερίσκος που φέρουν ορισμένα από αυτά έχει προστεθεί από τον συντάκτη της έρευνας και δηλώνει την συμμετοχή τους στην ελληνική επανάσταση του 1821 όπως αυτή τεκμηριώθηκε στην Δ΄ Επιστημονική Συνάντηση της Νοτιοανατολικής Αττικής.
Έρευνα Μελέτη: Π. Στουραΐτης
ΕΚΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΠΑΤΩΝ 1844 (απόσπασμα του δήμου Κρωπίας)
Α/Α
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ
ΗΛΙΚΙΑ
ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
313
ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΣ* (πάρεδρος)
60
Αυτόχθων
Ιδιοκτήτης γαίας
Γεωργός
314
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΑΚΗΣ
45
315
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΠΑΣ
50
316
ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Σ. ΜΑΡΚΟΥ
35
317
ΚΟΛΙΑΣ ΣΠ. ΜΑΡΚΟΥ
36
318
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΛΙΑΣ*
40
319
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΥΡΟΥ
35
320
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΠΑΣ*
45
321
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ
60
322
ΧΡΗΣΤΟΣ Π. ΠΑΠΠΑΣ
28
323
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ
35
324
ΣΠΥΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ*
40
325
ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΝΟΥΣΗΣ
35
326
ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΛΟΧΕΡΗΣ
36
327
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΛΟΧΕΡΗΣ
33
328
ΜΗΤΡΟΣ ΚΟΥΛΟΧΕΡΗΣ
28
329
ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ
28
330
ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ
50
331
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΛΙΑΣ*
35
332
ΜΗΤΡΟΣ ΚΟΛΙΑΣ
37
333
ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ
70
334
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ*
40
<<
<<
<<
335
ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ*
35
336
ΜΗΤΡΟΣ Π. ΜΑΡΓΕΤΗΣ*
30
337
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΠΠΑΣ
45
338
ΚΩΣΤΑΣ ΓΚΙΝΗΣ
60
339
ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΩΣΤΑΣ*
40
340
ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΣΤΑΣ
35
341
ΣΤΑΜΟΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ*
40
342
ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ
42
343
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΤΖΙΚΗΣ
50
344
ΠΑΝΑΓΗΣ ΚΑΝΤΖΙΚΗΣ*
25
345
ΔΗΜΑΣ ΣΤΑΥΡΙΝΟΣ
50
346
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΙΟΥΣΗΣ
30
347
ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ
30
348
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΑΝΑΚΗΣ*
28
349
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΜΑΡΚΟΥ
28
350
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ
60
351
ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤ. ΜΑΡΓΕΤΗΣ*
35
352
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΣ*
50
353
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΑΡΓΕΤΗΣ
40
ΑΠΕΒΙΩΣΕ
354
ΚΩΝ/ΝΟΣ ΜΑΡΚΟΥ*
70
355
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΑΡΚΟΥ*
30
356
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΝΤΕΤΕΖΕΣ
65
357
ΙΩΑΝΝΗΣ Α. ΔΕΔΕΖΕΣ
35
358
ΑΓΓΕΛΗΣ Α. ΔΕΔΕΣ
30
359
ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΤΟΥΝΤΑΣ
45
360
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ*
40
361
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
45
362
ΣΠΥΡΟΣ ΜΠΕΡΔΟΛΗΣ
60
363
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΠΥΡ.ΜΠΕΡΔΟΛΗΣ
35
364
ΜΗΤΡΟΣ ΣΠ. ΜΠΕΡΔΟΛΗΣ
32
365
ΠΑΝΑΓΗΣ ΒΑΡΕΛΑΣ
40
366
ΠΑΝΟΥΣΗΣ ΦΡΑΓΚΟΣ
60
367
ΧΡΗΣΤΟΣ Π. ΦΡΑΓΚΟΣ
40
368
ΓΙΑΝΝΗΣ Π. ΦΡΑΓΚΟΣ*
35
369
ΑΝΑΓΝ. Π. ΦΡΑΓΚΟΣ
33
370
ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΙΔΕΡΗΣ*
55
371
ΣΠΥΡΟΣ ΣΤ. ΣΙΔΕΡΗΣ
35
372
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΤ. ΣΙΔΕΡΗΣ
30
373
ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΑΝ. ΜΠΕΚΑΣ
40
374
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΚΑΣ
55
375
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Γ. ΜΠΕΚΑΣ*
30
376
ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΠΑΣ
60
377
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΠ. ΠΑΠΠΑΣ
30
378
ΜΗΤΡΟΣ Γ. ΣΙΔΕΡΗΣ*
40
379
ΚΟΛΙΑΣ Γ. ΣΙΔΕΡΗΣ
30
380
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚΙΚΑΣ
60
381
ΣΠΥΡΟΣ ΑΘ. ΓΚΙΚΑΣ
30
382
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΚΗΣ
40
Κορωπί την 22 Απριλίου 1844
Ο Δήμαρχος
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΔΑΒΑΡΗΣ
Οι Πάρεδροι
ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΣ
ΜΗΤΡΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΑΜΟΣ
Οι Ιερείς
Παπακώστας Μπάρτζης
Παπακωνσταντής
Παπακωνσταντής
Παπασιδέρης
Διά το ακριβές της αντιγραφής
Κορωπί την 24 Απριλίου 1844
Ο Δήμαρχος Κρωπίας
α. τάβαρης
Ο Εκλογικός Κατάλογος του δήμου Κρωπίας (1844) – Γενικά Αρχεία του Κράτους
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αλιβιζάτος Κ. Νίκος, Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγματική Ιστορία, Αθήνα-Κομοτηνή 1981
Βεκρής Λευτέρης, Πρίφτης Κώστας, Μεσογείτες αγωνιστές του 21. Μια αρχειακή έρευνα, Πρακτικά Δ’ Επιστημονικής Συνάντησης Ν.Α. Αττικής.
Βικιπαίδεια, Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1844.
Βικιπαίδεια, Αρβανίτες.
ΓΑΚ, Εκλογικά εντός κράτους, φ.05.
ΓΑΚ, Εκλογικά εντός κράτους, φ.30.
Chrysostomi D, Opera: E recensione Adolphi Emper ii, Τόμος 1, Westermann, 1844.
Milchhoefer A., Antikericht aus Attika, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, 1876
Πλάτων, «Αλκιβιάδης μείζων».
Πρακτικά της εν Αθήναις της τρίτης Σεπτεμβρίου Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως, Εκδοθέντα δημοσία δαπάνη, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου, Τω αωμδ΄ έτει από Χ.γ., Ανατύπωση, Αθήνα, 1993.
Σταματάκης Δ., Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Αθήνα ,1846.
Πηγή Fb: Το βήμα του Δημοσθένη.
