Στα μεταλλεία του Λαυρίου ξεκίνησε, ωρίμασε και εξαπλώθηκε η ιδέα του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα. Κi αυτό, γιατί πριν την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα (1913, Βαλκανικοί Πόλεμοι), στο Λαύριο υπήρχαν οι κυριότεροι εργατικοί θύλακες.
Στα ορυχεία, των οποίων τα μεταλλεύματα είχαν αρχίσει να έχουν ζήτηση σε εσωτερικό και εξωτερικό, δούλευαν υπό άθλιες συνθήκες εκατοντάδες άνθρωποι. Στα μεταλλεία του Λαυρίου, πήγαινε κανείς για να βγάλει ένα κομμάτι ψωμί… Ωστόσο, κανείς δεν γνώριζε αν θα ξανάβγαινε ποτέ από εκείνα τα λαγούμια.
Οι συνθήκες εργασίας στα μεταλλεία του Λαυρίου
Σε αυτά τα μεταλλεία υπήρχε κάτι το πρωτότυπο και καινοτόμο σαν σκέψη και κατασκευή: ήταν τα μόνα μεταλλεία που είχαν φυσικό αερισμό. Σύμφωνα με μαρτυρίες, από την αρχαιότητα, καθώς βάθαινε όλο και πιο πολύ το τούνελ, οι αρχαίοι Έλληνες άνοιγαν και πηγάδια σε συμμετρικές αποστάσεις μεταξύ τους. Έτσι, ο αέρας που κατέβαινε από αυτά προς το υπέδαφος ανανέωνε το οξυγόνο. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι αρχαίοι Έλληνες κατάφερναν να εκμεταλλεύονται το υπέδαφος δίχως να υπάρχει ο κίνδυνος ασφυξίας.
Ωστόσο, το 1866 υπό την ηγεσία και διοίκηση του Ζαν Μπατίστ Σερπιέρι, τα μεταλλεία του Λαυρίου αναμορφώνονται και μπαίνουν για τα καλά στην αλυσίδα των εξαγωγών και του εσωτερικού εμπορίου. Όμως, όσοι προσπάθησαν να δουλέψουν σ’ αυτά, ήρθαν αντιμέτωποι με τις άθλιες, απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Μαρτυρίες αναφέρουν πως συχνά δούλευαν με ελάχιστο ή λιγοστό φως, αφού οι λάμπες ασετυλίνης δεν είχαν μεγάλη διάρκεια και ένταση. Χαρακτηριστικό το παρατσούκλι των μεταλωρύχων ήταν “μαύροι”. Και αυτό, γιατί δεν έβλεπαν παρά λίγες στιγμές το φως της ημέρας, χωμένοι στα έγκατα της γης όπως ήταν. Κυριολεκτικά, ζούσαν στο σκοτάδι.
Η συντροφιά των εργατών στα μεταλλεία του Λαυρίου
“Όταν τρώγαμε κολατσιό, τα ποντίκια κάθονταν στα πόδια μας, όπως κάθονται σήμερα οι γάτες στα σπίτια”, θυμάται και γελά ένας από τους εργάτες επόμενης γενιάς. Από αυτά (τα ποντίκια) καταλάβαιναν πολλές φορές και επερχόμενες καθιζήσεις, ώστε να προλάβουν να εκκενώσουν το ορυχείο. “Όταν μπαίναμε μέσα και δεν τα βρίσκαμε, σήμαινε ότι κάτι θα συμβεί. Κάποια καθίζηση…”, υποστηρίζει ο μεταλλωρύχος.
Οι αρρώστιες των μεταλλείων του Λαυρίου
Τόση ήταν η σκόνη από τις ανατινάξεις και τα βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος, στον αέρα μέσα στα τούνελ που δύσκολα κανείς μπορούσε να αναπνεύσει ελεύθερα. Οι εργάτες εξαιτίας της έκθεσής τους σε μεγάλη ποσότητα από αυτά τα στοιχεία πάθαιναν συχνά πνευμονοκονίαση και μολυβδίαση. Γιατρειά, ιδιαίτερα εκείνα τα χρόνια, δεν υπήρχε. Με διάφορες μεθόδους στο νοσοκομείο υπήρχε περίπτωση να υποχωρήσουν τα συμπτώματα. Παρ’ όλα αυτά, η αυξημένη έκθεση δεν άφηνε περιθώρια θεραπείας, γι’ αυτό δεν έλειπαν οι θάνατοι από αυτές τις σοβαρές αρρώστιες.
Όσο δούλευε η εταιρεία στα μεταλλεία του Λαυρίου δεν μπορούσαν να ζήσουν στην περιοχή ούτε ζώα. Συνήθως σκύλοι, γάτες και πρόβατα ήταν τα θύματα περίεργων αρρωστιών, κάτι σαν επιληψία, δηλαδή νευρολογικής φύσης ασθένειες.
Οι “ειδικοί” εργάτες
Εκτός από τους άνδρες, η νομοθεσία επέτρεπε την εργασία και σε παιδιά αλλά και γυναίκες. Ιδιαίτερα τα παιδιά ήταν ο άσσος στο μανίκι των εργοδοτών, καθώς μπορούσαν να τρυπώσουν ευκολότερα πιο βαθιά και ταυτόχρονα σε μικρότερες τρύπες. Επιγραφή της εποχής ονοματίζει ένα εργαζόμενο παιδί στο μεταλλείο, στο πηγάδι “Μπότσαρη”, ηλικία μόλις οκτώ ετών.
Ο μισθός των εργατών στα μεταλλεία του Λαυρίου
Τέσσερις δραχμές την ημέρα ήταν ο μισθός ενός εργάτη στα καταγώγια του Λαυρίου. Αριθμός πολύ μικρός, καθόλου αξιοπρεπής για τη δουλειά και τους κινδύνους της. Εξαιτίας και των αυξημένων τιμών στα προϊόντα, ο μισθός αυτός δεν ήταν σχεδόν τίποτα.
Έτσι, το σίγουρο είναι πως η εγκατάστασή τους δεν ήταν και τόσο αξιοπρεπής. Τα σπίτια τους, παραπήγματα, ξύλινες παράγκες που φτιάχνουν μόνοι τους. Μέσα σε πατάρια ζούσαν κι άλλοι, ώστε να μπορούν κάπου να κοιμηθούν. Άλλοι σε αποθήκες ή εγκαταλελειμένα εργοστάσια και βιοτεχνίες.
Μέσα από αυτές τις εμπειρίες θέριεψε το παράπονο, το δίκιο και η ισότητα. Ιδέες δίχως νόημα εκείνη την εποχή, παρά τις δεκάδες απεργίες που γίνονταν κατά καιρούς. Έπρεπε να έρθει η δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, ώστε το κίνημα της Φεντερασιόν (Θεσσαλονίκη) και οι ιδεολογίες της οργάνωσης να ακουστούν σε όλη την Ελλάδα.
