Μία συγκλονιστική ιστορία αναφέρει η κα Γιούλη Χρονοπούλου στο shortstories.gr, για τους θαρραλέους εργαζομένους που εκμεταλλεύτηκαν το αργυρούχο μετάλλευμα κάτω από τη μύτη των καραμπινιέρων στο Λαύριο την περίοδο της Κατοχής
Η ίδια σε ανάρτηση της έγραψε: Ιδιαίτερη η τιμή της συμμετοχής μου στη νεοσύστατη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, ιστοσελίδα “shortstories.gr”, με σύντομες ιστορίες για μισοφωτισμενες γωνιές της Ιστορίας. Η δική μου συμβολή για τα “συσσίτια από ασήμι” στο Λαύριο της Κατοχής. Δύο διευκρινίσεις: Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο έφθασε στα χέρια μου από τον Ηλία Κονοφάγο, γιο του Ντίνου Κονοφάγου. Το επίγραμμα που αναφέρεται στο τέλος του κειμένου αποτελεί έμπνευση του ιστορικού Γιώργου Δερμάτη.
Η ιστορία:
Λαύριο 1941-1942. Γερμανοϊταλική κατοχή. Η πείνα σαρώνει τη μικρή, βιομηχανική πόλη δυσανάλογα με τον πληθυσμό της.
Ο παππούς μου, Ιωάννης (Τζον) Χατζηπανάγος, εργοδηγός στη Γαλλική Εταιρεία Μεταλλευμάτων, γράφει στα Απομνημονεύματά του: «Τόπος μεταλλευτικός, χώμα λίγο και ακατάλληλο για καλλιέργεια, με λίγα αμπέλια ολόγυρα και με νερό πολύ αρμυρό, να ποιο είναι το Λαύριο. […] Η μόνη ελπίδα ήταν να ξεπέσει στο μώλο κανένα καΐκι από κακοκαιρία με κανένα λαχανικό ή φρούτο. Ο κόσμος πουλούσε όσο-όσο χρήσιμα πράματα του σπιτιού, ρούχα και παπούτσια, για να πάρει λίγα χαρούπια ή λίγες σταφίδες, κι αν τις εύρισκε κι αυτές.
Έβλεπε κανένας στο δρόμο πρησμένους ανθρώπους απ’ την αβιταμίνωση, παιδάκια μικρά με γένια και μουστάκια. Εκεί που βάδιζες έβλεπες να πέφτει κάτω ένας άντρας και να πεθαίνει στη μέση του δρόμου […] ιδίως από τον Οκτώβρη του ’41 και σχεδόν όλο το ’42 ολόκληρες οικογένειες ξεκληρίστηκαν μέσα σε λίγες μέρες […] ήρθε μέρα με είκοσι και εικοσιπέντε νεκρούς […] ένα χειροκάροτσο για νεκροφόρα και για νεκροπομπός όποιος περίσσευε ζωντανός από την οικογένεια».
Ήταν σε αυτές τις συνθήκες που ο νεαρός αρχιμηχανικός της Γαλλικής Εταιρείας Κωνσταντίνος Κονοφάγος σκέφτηκε να εκμεταλλευτεί το πολύτιμο αργυρούχο μετάλλευμα, το «τριπλούν κράμα», ένωση μολυβιού, ασημιού και ψευδαργύρου.
Αν συμφωνούσε ο Βέλγος διευθυντής και αντιστασιακός Maurice Bremmer και η ανώτερη διοίκηση στο Παρίσι –όπως και έγινε–, θα μπορούσαν να μην το δηλώσουν στις αρχές και να παράγουν ασήμι, ώστε να το πουλούν και να εξασφαλίζουν τρόφιμα για τους εργαζομένους και την πόλη.
Υπήρχαν βέβαια δυο βασικές δυσκολίες· η μία ήταν ότι όλα αυτά έπρεπε να γίνουν κάτω από τη μύτη των κατακτητών –που είχαν εγκαταστήσει Ιταλό γενικό διευθυντή στην εταιρεία, την είχαν επιτάξει και είχαν τοποθετήσει κάμποσους καραμπινιέρους που έλεγχαν τα πάντα– και η άλλη ότι δεν υπήρχε μέθοδος παραγωγής του ασημιού (η εταιρεία παρήγε κυρίως μολύβι, η παραγωγή αργύρου είχε διακοπεί από την αρχαιότητα, η κλασική μέθοδος με εξαέρωση δεν ήταν δυνατή, γιατί έλειπαν οι κατάλληλοι φούρνοι για την απόσταξη του ψευδαργύρου, αλλά ήταν και επικίνδυνη) – έπρεπε να εφευρεθεί.
ΜΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΑΜΕΣΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΒΓΑΖΑΝ ΓΥΡΩ ΣΤΑ 50 ΚΙΛΑ ΑΣΗΜΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΑΙΡΝΕ Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΝΑ ΤΑ ΠΟΥΛΗΣΕΙ ΣΤΗ ΜΑΥΡΗ ΑΓΟΡΑ ΓΙΑ ΝΑ ΑΓΟΡΑΣΕΙ ΑΜΕΣΩΣ ΤΡΟΦΙΜΑ
Ο Κονοφάγος με εντατικές προσπάθειες και με την ώθηση του πατριωτικού χρέους οδηγήθηκε στη χρήση καυστικής σόδας ως καταλύτη. Με τη συνεργασία μιας στενής ομάδας εργαζομένων, μεταξύ αυτών και ο παππούς μου, έμεναν τα βράδια –σε άκρως επικίνδυνες συνθήκες, με κίνδυνο άμεσης εκτέλεσης– και έβγαζαν γύρω στα 50 κιλά ασημιού, που το έπαιρνε ο διευθυντής να το πουλήσει στη μαύρη αγορά της Αθήνας και αγόραζε αμέσως τρόφιμα.
Είχε στο μεταξύ συνεννοηθεί με την ελβετική πρεσβεία να φαίνεται ότι εκείνη έκανε τις διανομές. Είχαν επίσης συνεννοηθεί με τον γραμματέα του ΕΑΜ Λαυρίου Παναγιώτη Δρίβα ώστε να οργανωθούν συσσίτια.
Μόλις πολύ πρόσφατα, τον Μάιο του 2023, αποφασίστηκε να τιμηθεί η «Ομάδα Συσσιτίων από… Ασήμι», με τη δημιουργία μνημείου στον χώρο της Εταιρείας (Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου), για το οποίο επιλέχθηκε έργο μέσω διαγωνισμού, που θα συνοδεύεται από στήλη, στην οποία, εκτός από τα ονόματα των 11 ηρώων, θα αναγράφεται και το επίγραμμα «Με τη φλόγα της αντίστασης άναψαν την κάμινο του αργύρου για το Ψωμί και την Ελευθερία».
Γιούλη Χρονοπούλου
Η Γιούλη Χρονοπούλου είναι φιλόλογος
