Με …φωτιά πριν τη φωτιά μπαίνει και η Ελλάδα στη μάχη για την πρόληψη των πυρκαγιών δοκιμάζοντας για πρώτη φορά συντεταγμένα το προδιαγεγραμμένο πυρ, τη μέθοδο, η οποία εφαρμόζεται εδώ και χρόνια σε χώρες του εξωτερικού εντός και εκτός Ευρώπης.
Η αρχή γίνεται με ένα πιλοτικό έργο στη Χίο, που στόχο έχει την επιστημονική τεκμηρίωση και εφαρμογή της μεθόδου ως εργαλείου πρόληψης για τη διαχείριση της καύσιμης ύλης και τη μείωση της έντασης των δασικών πυρκαγιών.
Υστερα από τις φοβερές καταστροφές που άφησαν πίσω τους οι φετινές πυρκαγιές όχι μόνο στην Εύβοια, αλλά στην Αχαία και την Ηλεία και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ) σε συνεργασία με το WWF Ελλάς, τη Διεύθυνση Δασών Χίου της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου και την ομάδα εθελοντικής δράσης Χίου «Όμικρον» με την υποστήριξη της εταιρείας Procter & Gamble ξεκινούν ένα νέο έργο πρόληψης με στόχο τη διαχείριση της δασικής καύσιμης ύλης και την αύξηση της ανθεκτικότητας των δασικών οικοσυστημάτων απέναντι στις πυρκαγιές και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, αλλά και τη συμβολή στο έργο της καταστολής όταν αυτό απαιτηθεί να τεθεί σε εφαρμογή.
Προδιαγεγραμμένη καύση για πρόληψη
Το νέο έργο πρόληψης, που θα υλοποιηθεί πιλοτικά το επόμενο διάστημα στοχεύει στη δημιουργία των επιστημονικών προδιαγραφών χρήσης και τη θεσμοθέτηση της προδιαγεγραμμένης καύσης ως αποτελεσματικού εργαλείου διαχείρισης της καύσιμης ύλης.
Πρόκειται για μία ιδέα που θέτει στο επίκεντρο της δράσης της την πρόληψη και ξεκίνησε να σχεδιάζεται το 2020 από το WWF Ελλάς και το ΙΜΔΟ, ως μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα οι ολοένα και δριμύτερες δασικές πυρκαγιές των τελευταίων ετών.
Σύμφωνα με τους εκπροσώπους του WWF Ελλάς, η προδιαγεγραμμένη καύση, που εφαρμόζεται ευρέως και με επιτυχία εδώ και δεκαετίες στην Αυστραλία, τις Η.Π.Α, τη Γαλλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, είναι ένα αποδεκτό από οικολογικής και οικονομικής άποψης εργαλείο που μπορεί να παρέχει άμεσα οφέλη στην τοπική κοινωνία, καθώς οδηγεί στην ελεγχόμενη μείωση και την αποτελεσματική διαχείριση της καύσιμης ύλης. Η διαχείριση της καύσιμης ύλης αποτελεί ένα από τα κυριότερα εργαλεία μείωσης της έντασης των δασικών πυρκαγιών, εφόσον γίνει οργανωμένα και με συγκεκριμένες προδιαγραφές.
Οπως εξηγεί στο ethnos.gr ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, ένας από τους κορυφαίους δασολόγους στο ζήτημα των δασικών πυρκαγιών, Διευθυντής Ερευνών στον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «ΔΗΜΗΤΡΑ» και ερευνητης στο Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων, μέχρι σήμερα, η προδιαγεγραμμένη καύση δεν αξιοποιείται με θεσμοθετημένο τρόπο και ευρέως στην Ελλάδα. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι αν εφαρμοστεί ακολουθώντας συγκεκριμένους κανόνες, μπορεί να πετύχει σημαντικούς στόχους πρόληψης (π.χ. μείωση της δασικής καύσιμης ύλης, συντήρηση αντιπυρικών ή στεγασμένων ζωνών).
Η επιλογή της Χίου για το έργο
Η επιλογή της Χίου για το πιλοτικό έργο δεν είναι τυχαία. Η ποικιλία μεσογειακών δασικών οικοσυστημάτων που φιλοξενεί το νησί, θα επιτρέψουν την εύκολη επέκταση του προγράμματος σε αντίστοιχα οικοσυστήματα στην υπόλοιπη χώρα.
Η προδιαγεγραμμένη καύση θα υλοποιηθεί αποκλειστικά σε δημόσιες ή δημοτικές δασικές εκτάσεις και δάση της Χίου, που θα επιλεγούν με συγκεκριμένα επιστημονικά κριτήρια και σε συνεννόηση με τις αρμόδιες αρχές. Θα εφαρμοστεί εκτός αντιπυρικής περιόδου και θα υπάρξουν αυστηρά μέτρα και πρωτόκολλα ασφαλείας κατά την εφαρμογή της (π.χ. παρουσία πυροσβεστικού οχήματος, επιλογή κατάλληλων καιρικών συνθηκών, αποψίλωση βλάστησης σε επιλεγμένες επιφάνειες, τήρηση συγκεκριμένου πρωτοκόλλου ενεργειών, εκπαίδευση εμπλεκομένων, κατάλληλα μέσα ατομικής προστασίας). Παράλληλα, τον Οκτώβριο 2021 οι πολίτες της Χίου θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν την ομάδα εργασίας και να ενημερωθούν για τις προοπτικές και τα οφέλη του προγράμματος, μέσω ανοικτής εκδήλωσης ενημέρωσης.
Η μέθοδος, η οποία στη χώρα μας, είχε δοκιμαστεί απολύτως πειραματικά στον Εθνικό Δρυμό της Οίτης, είναι αναγνωρισμένη και από την Ευρωπαική Ενωση, η οποία έχει χρηματοδοτήσει τo πρόγραμμα με τον προφανή τίτλο «το παράδοξο της φωτιάς» (the fire paradox project).
«Και είναι πραγματικά παράδοξο ότι ενώ όταν βλεπουμε φωτιά φοβόμαστε και απομακρυνόμαστε, στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα «εργαλείο», το οποίο αν χρησιμοποιηθεί προσεκτικά, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη. Στην Ισπανία, τη Σαρδηνία και τη Νοτια Γαλλία ήδη χρησιμοποιείαι τόσο το προδιαγεγραμένο πυρ για την πρόληψη των πυρκαγιών όσο και το αντιπύρ στο πλαίσιο της καταστολής», σημειώνει ο κ. Ξανθόπουλος.
Είναι γνωστό ότι η φωτιά, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, αποτελεί μέρος της φυσικής διεργασίας των δασικών οικοσυστημάτων και συμβάλλει στην αναγέννηση τους έχοντας υπάρξει για αιώνες, εργαλείο του ανθρώπου για τη διαχείριση της καύσιμης ύλης.
Υπό προϋποθέσεις «πυρ» και σε πευκοδάση
Η εφαρμογή προδιαγεγραμμένων καύσεων χαμηλής έντασης βασισμένη αποκλειστικά σε επιστημονικά και χωρικά δεδομένα, διαμορφώνει το δασικό περιβάλλον και ελαχιστοποιεί την πιθανότητα της σοβαρής υποβάθμισής του, αφού ουσιαστικά μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης δασικής πυρκαγιάς μεγάλης έντασης. Με αυτό τον τρόπο, η προδιαγεγραμμένη καύση μειώνει σημαντικά το ρίσκο για τις ανθρώπινες κοινωνίες και παράλληλα εξασφαλίζει τη διατήρηση του δασικού οικοσυστήματος και τη δυνατότητά του να παρέχει μια σειρά από οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως είναι η αντιπλημμυρική προστασία, η προστασία από τη διάβρωση, αλλά και η προστασία της βιοποικιλότητας.
Υπό προϋποθέσεις, όπως προσθέτει ο κ. Ξανθόπουλος, θα μπορούσε να εφαρμοστεί ακόμα και σε πευκοδάση, όπως έχει αποδειχτεί από δασολόγους ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ΄70: «Δεν είναι αδύνατο, αλλά είμαστε ακόμα μακριά απ΄αυτό. Θέλουμε να δοκιμάσουμε τη μέθοδο σε ποικιλία βλάστησης στη Χίο ώστε να εξάγουμε τα απαραίτητα συμπεράσματα».
Σύμφωνα με τον ίδιο, το προδιαγεγραμμένο πυρ εκτός της πρόληψης μέσω της αραίωσης της βλάστησης και της δημιουργίας ενός «μωσαικού», το οποίο μπορεί να αποβεί σωτήριο ακόμα και στην περίπτωση πυρκαγιάς, έχει και άλλα οφέλη: «Αντί να περάσει μια μπουλντόζα για να δημιουργήσει μία αντιπυρική ζώνη, η οποία θα κοστίσει ακριβά και θα καταστρέψει απολύτως το έδαφος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά περίπτωση το προδιαγεγραμμένο πυρ, μέσω του οποίου θα επιστρέψουν στο έδαφος όλα τα «θρεπτικά συστατικά».
Αλλωστε – όπως προσθέτει ο κ. Ξανθόπουλος – αν και μη θεσμοθετημένη – η μέθοδος της φωτιάς χρησιμοποιείται διαχρονικά στην περιφέρεια: «Γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα ποσοστό 15% – 20% των πυρκαγιών μπαίνουν από βοσκούς. Η φωτιά μπορεί να ξεφύγει κι η Πολιτεία τρέχει πίσω από τη φωτιά για να τη σβήσει δαπανώντας τεράστια ποσά μόνο από τη χρήση των εναέριων μέσων. Η πολιτική μας και στις δασικές πυρκαγιές είναι αστικοκεντρική (urban centric) ακόμα και στη διαχείριση της υπαίθρου. Είναι η ώρα να ξεφύγουμε από τις αγκυλώσεις ετών» εξηγεί.
Προσθέτει μάλιστα ότι στην Αυστραλία έχουν θέσει ως στόχο το προδιαγεγραμμένο πυρ στο 5% των δασικών εκτάσεων, στόχος βέβαια που ειναι δύσκολο να επιτευχθεί εξαιτίας του υψηλού κόστους.
Στόχος η μείωση των καταστροφικών πυρκαγιών
Σχολιάζοντας το πιλοτικό έργο ο υφυπουργός Περιβάλλοντος, Γιώργος Αμυράς υπενθύμισε επίσης πως «διαχρονικά οι αγρότες και οι βοσκοί στην Ελλάδα για να προστατεύσουν τη γη τους από πυρκαγιές εφάρμοζαν μια παραδοσιακή πρακτική, αυτή του προδιαγεγραμμένου πυρός, δηλαδή έβαζαν μικρές ελεγχόμενες φωτιές για να μειώσουν τη συσσωρευμένη καύσιμη ύλη σε δάση και λιβάδια. Σήμερα, έναν αιώνα μετά, εμείς στο ΥΠΕΝ επαναφέρουμε αυτή την τακτική με επιστημονικές πλέον πρακτικές και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Στόχος μας είναι να μειώσουμε μακροπρόθεσμα τον κίνδυνο πυρκαγιάς που προέρχεται από καύσιμη ύλη με το μικρότερο δυνατό κόστος, όπως κάνουν οι Η.Π.Α. και η Αυστραλία με επιτυχία».
«H μείωση της έντασης ενδεχόμενων μελλοντικών δασικών πυρκαγιών σε συγκεκριμένες περιοχές, μπορεί να επιτευχθεί αν ακολουθηθούν μεθοδικά τα απαραίτητα βήματα στην πρόληψη και αν τηρηθούν κανόνες που ορίζονται από ειδικούς επιστήμονες, με σεβασμό στη φέρουσα ικανότητα των περιοχών ενδιαφέροντος και τις αρχές της επιστήμης. Το όραμά μας είναι, μέσα από την εφαρμογή καινοτόμων εργαλείων όπως η προδιαγεγραμμένη καύση, να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα των δασικών οικοσυστημάτων απέναντι στη κλιματική αλλαγή με την ενεργή εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας και σε συμμαχία με τους τοπικούς αρμόδιους φορείς» τονίζει ο Δημήτρης Καραβέλλας Γενικός Διευθυντής του WWF Ελλάς.
«Η Κλιματική αλλαγή είναι μία πραγματικότητα που βιώνουμε καθημερινά και ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, με τον πιο οδυνηρό τρόπο. Τα χρονικά περιθώρια για τον πλανήτη στενεύουν και χρειαζόμαστε δράσεις, άμεσα. Σε αυτές τις δράσεις η φύση θα πρέπει να γίνει σύμμαχός μας και η προστασία των δασικών οικοσυστημάτων δεν μπορεί παρά να αποτελεί βασική προτεραιότητα. Είναι πλέον κατανοητό ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί τολμηρούς στόχους, καινοτόμες, επιστημονικά τεκμηριωμένες δράσεις και ευρύτερες συνεργασίες», τονίζει η Δέσποινα Πάσσαρη, Senior Director South East and Central Europe, P&G.
Συμπαραστάτες του έργου είναι η Γενική Διεύθυνση Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και οι Διοικήσεις Πυροσβεστικών Υπηρεσιών Βορείου Αιγαίου και Χίου που έχουν χορηγήσει τις απαραίτητες άδειες και εγκρίσεις για την υλοποίηση, ενώ πολύτιμοι σύμμαχοι είναι Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η Περιφερειακή Ενότητα Χίου, ο Δήμος Χίου και η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου.
Χρήσιμες ερωτήσεις – απαντήσεις για τη μέθοδο από το WWF Ελλάς
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΚΑΥΣΗ;
Προδιαγεγραμμένη καύση (ή προδιαγεγραμμένο πυρ) είναι η ελεγχόμενη καύση αγροτικής ή δασικής βλάστησης, από ομάδα ειδικών ή εκπαιδευμένων ομάδων κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και σε καθορισμένη περιοχή.
ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΜΕ ΤΟ ΑΝΤΙΠΥΡ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΑΥΣΗ;
Όχι. Το αντιπύρ και η κατάκαυση είναι δύο μέθοδοι έμμεσης προσβολής δασικών πυρκαγιών που εφαρμόζονται κατά τη δασοπυρόσβεση, δηλαδή όταν μια δασική πυρκαγιά έχει ήδη εκδηλωθεί. H προδιαγεγραμμένη καύση εφαρμόζεται για τη διαχείριση της βλάστησης και την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Για παράδειγμα, χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με μηχανικές μεθόδους, κατά τη δημιουργία και τη συντήρηση αντιπυρικών ή στεγασμένων ζωνών. Προστατεύει τους ανθρώπους, το φυσικό περιβάλλον, τους οικισμούς, τα χωριά, τις υποδομές και τα δίκτυα, καθώς μειώνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης δασικών πυρκαγιών με ακραία συμπεριφορά και μεγάλη ένταση. Στις περιοχές που εφαρμόζεται συστηματικά, η δασοπυρόσβεση είναι πιο αποτελεσματική και πιο ασφαλής
ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΔΑΣΙΚΏΝ ΠΥΡΚΑΓΙΏΝ, Η ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΚΑΥΣΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΕΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ;
Ναι. Η φωτιά εφαρμόζεται, επίσης, με στόχο τη βελτίωση οικοτόπων, βοσκοτόπων, την προστασία της βιοποικιλότητας, τον έλεγχο ή τον μετριασμό ασθενειών και εντόμων. Αφαιρεί και εμποδίζει τα ανεπιθύμητα ξενικά, εισβολικά και χωροκατακτητικά είδη, ευνοώντας τα ενδημικά (ντόπια) είδη χλωρίδας. Η φωτιά «ξαναστέλνει» τα θρεπτικά συστατικά στο έδαφος και βοηθά στη γρήγορη ανακύκλωσή τους.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗΣ ΚΑΥΣΗΣ ΕΓΚΥΜΟΝΕΙ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ;
Φυσικά και γι’ αυτό υλοποιείται μόνο από εκπαιδευμένους, ικανούς και έμπειρους χρήστες. Πάντοτε καταρτίζεται σχετικό σχέδιο ενεργειών και εφαρμόζεται αυστηρό πρωτόκολλο για την ασφάλεια των συμμετεχόντων και την προστασία της περιοχής (π.χ. παρουσία πυροσβεστικού οχήματος, μέσα ατομικής προστασίας, προετοιμασία βλάστησης).
ΚΑΠΟΙΟΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΠΟΥΝ ΟΤΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΚΑΥΣΗ «ΟΠΛΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΧΕΡΙ ΤΏΝ ΕΜΠΡΗΣΤΏΝ». ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟ;
Ανεξάρτητα από το αν το αίτιο έναρξης μιας πυρκαγιάς είναι φυσικό, εμπρησμός από αμέλεια ή εμπρησμός από πρόθεση, στις περιοχές που έχει εφαρμοστεί προδιαγεγραμμένη καύση, η μείωση της καύσιμης ύλης και οι διακοπές που έχουν δημιουργηθεί στην «οριζόντια και κάθετη συνέχεια της βλάστησης» από τη χρήση της φωτιάς, εμποδίζουν τη γρήγορη εξάπλωση της πυρκαγιάς καθώς και την αύξηση της έντασής της σε σημαντικό βαθμό.
ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΣΤΗ ΧΏΡΑ ΜΑΣ;
Τα εμπόδια κατά τη χρήση της φωτιάς είναι πολλά: Ο φόβος της μετατροπής μιας προδιαγεγραμμένης καύσης σε ανεξέλεγκτη πυρκαγιά, ο καπνός και η αρνητική του επίδραση στον πληθυσμό, η έλλειψη γνώσεων και άλλες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, είναι μερικά από αυτά. Επίσης, η εκτεταμένη χρήση της από επαγγελματίες του πρωτογενούς τομέα, όπως κτηνοτρόφους και αγρότες, εγκαταλείφθηκε σταδιακά ως αποτέλεσμα της έλλειψης σαφούς νομικού πλαισίου και διακριτών διαχειριστικών στόχων.
ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΚΑΥΣΗ ΤΟ «ΜΑΓΙΚΟ ΡΑΒΔΑΚΙ» ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΏΝ ΔΑΣΙΚΏΝ ΠΥΡΚΑΓΙΏΝ;
Όχι. Κανένα προληπτικό μέτρο από μόνο του δεν μπορεί να λύσει «μαγικά» το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών. Κατά την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών χρειάζεται συστηματική δουλειά και συνδυασμένες ενέργειες, όπως η ενημέρωση και η κατάρτιση των κατοίκων, η προετοιμασία των οικισμών, η μελέτη των αιτίων έναρξης των δασικών πυρκαγιών καθώς και η λήψη πολλών ακόμη μέτρων, εκτός από τη διαχείριση της αγροδασικής βλάστησης. Ούτως ή άλλως, ακόμα και περιοχές όπου έχουν εφαρμοστεί προδιαγεγραμμένες καύσεις μπορεί να καούν, αν οι συνθήκες είναι αντίξοες. Από την άλλη μεριά όμως, όλες οι μελέτες δείχνουν πως η αξιοποίηση της μεθόδου της προδιαγεγραμμένης καύσης κατά την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, είναι αναγκαία και ουσιαστικά αναπόδραστη για τη μείωση της δριμύτητας του φαινομένου τις ερχόμενες δεκαετίες.
ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΦΑΡΜΟΣΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΚΑΥΣΗ ΟΠΟΙΟΣ ΘΕΛΕΙ;
Όχι, παρά μόνο εκπαιδευμένοι χρήστες. Χρειάζονται γνώσεις, δεξιότητες και οι σχετικές διαπιστεύσεις. Επίσης, πάντοτε υπάρχει καθοδήγηση από ικανούς και έμπειρους χρήστες κατά την εφαρμογή διότι η απόκτηση εμπειρίας από τους «κατά περίπτωση πρόσφατα εκπαιδευμένους» είναι σταδιακή, καθώς είναι μια αργή διαδικασία.
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΏΡΕΣ;
Η προδιαγεγραμμένη καύση χρησιμοποιείται ήδη για τη διαχείριση της καύσιμης ύλης στις Η.Π.Α., στη νοτιοδυτική Αυστραλία όπου το κλίμα είναι μεσογειακό, στον Καναδά, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στη νότια Γαλλία, στην Ιταλία και τη Σουηδία.
