Με την καραντίνα να λήγει και την σταδιακή αποκατάσταση ενός μέρους της καθημερινότητας μας στην κανονικότητα, αρκετοί είναι αυτοί που εκφράζουν την δυσκολία που ενδέχεται να παρουσιάσουν κατά την επιστροφή τους στις υποχρεώσεις και στους «φουλ» ρυθμούς τους.
Με μια απλή συζήτηση με τους γύρω μας, μπορώ να καταλάβω αυτή την άρνηση, καθώς ο άνθρωπος συνηθίζει και προσαρμόζεται στα εκάστοτε δεδομένα, είτε σε θετικές είτε σε αρνητικές καταστάσεις, όπως αυτή της καραντίνας.
Και, έτσι, όπως φαινόταν ζόρικη και καταπιεστική η απομόνωση και ο περιορισμός, έτσι και τώρα, έχοντας περάσει ένα αρκετό χρονικό διάστημα, θα «πρέπει» ο καθένας να ξεβολευτεί από μία κατάσταση που συνήθισε, η οποία περιλάμβανε μόνο την υποχρέωση της σίτισης και της τήρησης των κανόνων υγιεινής και να επιστρέψει στα πρωινά ξυπνήματα και στις δουλειές μακριά από τους συντρόφους, τα παιδιά, τα κατοικίδια ή απλά την ησυχία του σπιτιού του.
Αυτή η ενδεχόμενη στάση που μπορεί να εμφανίσουμε, μου θύμισε το «Hikikomori» για το οποίο είχα ακούσει πρόσφατα και είχα διαβάσει κάποια σχετικά άρθρα περί τούτου. Ας τα πιάσουμε όμως από τα βασικά για να μας λυθούν κάποιες απορίες.
Το φαινόμενο «Hikikomori»
Ετυμολογικά η ιαπωνική λέξη Hikikomori σημαίνει «τράβηγμα προς τα μέσα, περιορισμός».
Παράλληλα, ως «Hikikomori» ορίζεται το φαινόμενο της απόσυρσης από την κοινωνία ενός ατόμου το οποίο επιλέγει οικειοθελώς την απομόνωση και τον εγκλεισμό στο σπίτι. Ο χαρακτηρισμός αυτός μπορεί να δοθεί τόσο στο φαινόμενο όσο και στο άτομο που παρουσιάζει αυτή την συμπεριφορά για πάνω από έξι μήνες. Ο όρος εμφανίστηκε πρώτη φορά στην Ιαπωνία, όπου κυρίως έφηβοι δήλωναν παραίτηση από τις σχολικές υποχρεώσεις και την κοινωνική ζωή και κλείνονταν στο δωμάτιο τους, βγαίνοντας μόνο για χρήση του μπάνιου και τις φυσικές τους ανάγκες.
Ενδείξεις
Το άτομο ξεκινά με άρνηση του σχολείου, της σχολής, της εργασίας και οτιδήποτε λαμβάνει χώρα εκτός σπιτιού και υπάρχουν περιπτώσεις που έμειναν σε αυτοί την κατάσταση για μήνες ή ακόμα και για χρόνια.
Πλέον το φαινόμενο δεν έχει όριο ηλικίας καθώς έχει παρατηρηθεί και σε ενήλικες ενώ έχει επεκταθεί και γεωγραφικά με ανάλογες συμπεριφορές και σε άλλες χώρες και ηπείρους.
Πιο πρόσφατα, οι ερευνητές έχουν διασαφηνίσει περαιτέρω τα κριτήρια για την ακριβέστερη διάγνωση του hikikomori. Κατά τη διάρκεια μιας διαγνωστικής συνέντευξης, εκπαιδευμένοι κλινικοί λαμβάνουν υπ’ όψιν εάν οι ασθενείς:
1. περνούν καθημερινά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας κλεισμένοι στο σπίτι,
2. παρουσιάζουν έντονη και επίμονη αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων και συναναστροφών,
3. επιδεικνύουν συμπτώματα κοινωνικής απόσυρσης που προκαλούν σημαντική δυσλειτουργικότητα,
4. παρουσιάζουν τα παραπάνω συμπτώματα για τουλάχιστον έξι μήνες, και
5. δεν υπάρχει φαινομενική σωματική ή διανοητική αιτιολογία για τα συμπτώματα κοινωνικής απόσυρσης.
Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αμφιλεγόμενες απόψεις για την υπόσταση του φαινομένου καθώς δεν έχει ξεκαθαριστεί αν αποτελεί μία αντίδραση/δήλωση ενάντια στην κοινωνία ή αν αποτελεί διαταραχή ψυχικής φύσεως επειδή αυτή η συμπεριφορά μπορεί να είναι παρακλάδι ή πρώτο σημάδι κάποιας άλλης υπάρχουσας ψυχικής ασθένειας.
Αίτια
Η συμπεριφορά αυτή έχει διάφορα ψυχολογικά, κοινωνικά και οικονομικά αίτια που μπορεί να την προκαλέσουν. Στα αρχικά στάδια της εμφάνισης της λόγω ότι χαρακτήριζε κυρίως τους έφηβους είχε άμεση σύνδεση με την σχέση μεταξύ παιδιού και γονέων μέσα από μια δυσλειτουργική, απορριπτική ή υπερπροστατευτική οικογένεια αντίστοιχα σε συνδυασμό με κάποια απόρριψη ή ένα δυσάρεστο συναίσθημα στο σχολείο ή εκτός σπιτιού γενικότερα. Επομένως έχοντας κάποιο αίσθημα αποτυχίας και με τους γονείς να παρέχουν τα πάντα στο παιδί χωρίς καμία ανάληψη ευθύνης μπορεί να οδηγηθεί σε αυτή την κατάσταση.
Στην εποχή μας σημαντικός παράγοντας είναι το διαδίκτυο παρέχοντας επιλογές στο απομονωμένο άτομο και αίσθηση διαφυγής μέσω των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και της εικονικής πραγματικότητας. Παράλληλα, κάποιος που σπαταλάει πάνω από δώδεκα ώρες στο υπολογιστή με μονόπλευρη και ακραία χρήση βρίσκεται μία ανάσα από τον εθισμό και την εξάρτηση από το διαδίκτυο.
Όσον αφορά τις μεγαλύτερες ηλικίες, το διαδίκτυο μπορεί να καλύψει τις ανάγκες για αγορά τροφίμων και ένδυσης εξασφαλίζοντας έτσι τον απόλυτο εγκλεισμό στο σπίτι, χωρίς καμία ανάγκη εξόδου από αυτό.
Επιπροσθέτως, όσον αφορά τους ενήλικες, τα αίτια είναι κυρίως οικονομικά, όπου η ανεργία πέρα από την οικονομική αδυναμία του ατόμου για κάλυψη των αναγκών του, μπορεί να τον οδηγήσει στην επιστροφή του στο πατρικό και την συγκατοίκηση με τους γονείς ξανά ώστε να του προκαλέσει αυτή την συναισθηματική αναστάτωση.
Παραλληλισμός με το σήμερα
Όπως ανέφερα και στην αρχή, η άρνηση και το «βόλεμα» που μπορεί να γεννήθηκε μες στην καραντίνα και στην απομόνωση του σπιτιού μας και ο φόβος ότι εκεί έξω κυκλοφορεί ο ιός με την απειλή της αρρώστιας, μπορεί να μας δημιουργήσει δυσφορία στην σκέψη ότι πρέπει να βγούμε πάλι εκεί έξω και να αντικρίσουμε ξανά τον κόσμο (έστω και από απόσταση). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μας προκαλεί συναισθήματα ιδρυματοποίησης, ώστε να προβούμε σε οικειοθελή εγκλεισμό παρόμοιο με αυτόν που αναφέραμε παραπάνω στην περίπτωση του «Hikikomori», αρνούμενοι να βγούμε πάλι στον έξω κόσμο.
Αντιμετώπιση
Στην Ιαπωνία, υπάρχουν τρεις δρόμοι αντιμετώπισης του συνδρόμου αυτού:
1. τα κέντρα ψυχικής υγείας που χρησιμοποιούν ψυχολογικές και κλινικές προσεγγίσεις,
2. οι κοινωνικές δράσεις που χρησιμοποιούν μη κλινικές και μη ψυχολογικές προσεγγίσεις και
3. μία ποικιλία εναλλακτικών θεραπευτικών δράσεων, όπως η θεραπεία που υποστηρίζεται από άλογα κλπ.
Τώρα, όσον αφορά την κατάσταση που ζούμε σήμερα, αν νιώσετε κάποιο τέτοιο συναίσθημα ή παρατηρήσουν οι δικοί σας κοντινοί άνθρωποι μία παρόμοια συμπεριφορά σε εσάς ή εσείς σε αυτούς, καλό θα ήταν να απευθυνθείτε και να συμβουλευτείτε ένα ειδικό με τις πρώτες ενδείξεις που μπορεί να έχετε, ώστε να προλάβετε όποια δυσάρεστη σκέψη και συναίσθημα μπορεί να προκύψει και να παραμείνετε ενεργοί και δραστήριοι.
Όπως έχουμε αποδείξει άλλωστε στο παρελθόν, έτσι και τώρα μπορούμε με το ενδιαφέρον μας για τον συνάνθρωπο και την αλληλεγγύη μεταξύ μας να αντιμετωπίσουμε οποιοδήποτε δύσκολο εμπόδιο βρεθεί μπροστά μας με φυσική παρουσία, υλική βοήθεια και πλέον και με ψυχολογική υποστήριξη.
Σας ευχαριστώ για τον χρόνο που αφιερώσατε.
Μέχρι την επόμενη φορά να προσέχετε εσάς και τους γύρω σας, να τηρείτε τις οδηγίες και αφήστε τις σκέψεις να γίνουν λέξεις και τούμπαλιν.
Υ.Γ. 1 Προφανώς δεν είμαι ειδικός, παρά ένας απλός παρατηρητής της καθημερινότητας
Υ.Γ. 2 Όπως διάβασα κάπου: Η ατομική απομόνωση μπορεί να εκθρέψει την συνολική απάθεια.
Χρήστος Ιωάννου
