Η εκρηκτική κατάσταση που επικρατεί στις Η.Π.Α. με την δολοφονία του αφροαμερικάνου Τζορτζ Φλόιντ από αστυνομικό και το ξέσπασμα των πολιτών κατά της αστυνομικής βίας, πέρα από έντονο προβληματισμό, με έχει κάνει να στραφώ και πάλι στην Τέχνη – στο σινεμά περισσότερο – για να βρω απαντήσεις στον λόγο που συμβαίνουν όλα αυτά. Μέσα στην πληθώρα των έργων που έχουν παιχτεί στην μεγάλη οθόνη και αφορούν τον ρατσισμό και την αστυνομική βία, η γαλλική ταινία του Ματιέ Κασσόβιτς «La Haine» (Το Μίσος) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της επικαιρότητας που ζούμε και μάθημα προς όλους μας. Μετά την θέαση της, διαπίστωσα ιδίοις όμμασι ότι πρέπει να συμπεριληφθεί στα έργα/διδάγματα του κοινού τους.
Υπόθεση
Η ταινία κυκλοφόρησε πριν από 25 χρόνια και παρακολουθούμε μια μέρα από την ζωή τριών νεαρών φίλων που περιπλανιούνται στα προάστια του Παρισιού και έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες καταστάσεις. Μετά από τον άγριο ξυλοδαρμό ενός φίλου τους από τον αστυνομικό που τον ανέκρινε, η κατάσταση ξέφυγε με οδομαχίες μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας στα προάστια της πόλης όπου επικρατεί ξεσηκωμός και μίσος για την αστυνομία. Ο Βινς, ο Σαϊντ και ο Υμπέρ επηρεασμένοι από τα γεγονότα ανησυχούν για τον φίλο τους που χαροπαλεύει στο νοσοκομείο, περιπλανιούνται στην πόλη και παλεύουν με την επιθυμία τους για εκδίκηση. Ο Βινς, ως ο πιο οξύθυμος από τους τρεις, ορκίζεται ότι αν ο φίλος τους πεθάνει, θα σκοτώσει εκείνος με την σειρά του ένα αστυνομικό για αντίποινα, μάλιστα με το αστυνομικό όπλο που βρήκε μετά τις συμπλοκές στην πόλη. Οι τρεις τους, όντας ο ένας Εβραίος, ο άλλος αραβικής καταγωγής και ο τρίτος αφρικάνικης καταγωγής, αντιμετωπίζονται ύποπτα από την αστυνομία αλλά και από την ίδια την κοινωνία γενικότερα. Η ταινία θίγει τις ταξικές, κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις που υφίστανται στην γαλλική κοινωνία με τον δημιουργό της να επιλέγει την ασπρόμαυρη εκδοχή όπου η απουσία χρωμάτων δίνει άλλο τόνο και αίσθηση στην ιστορία τους.
Η αντίστροφη μέτρηση – “ο κόσμος είναι δικός σας”
Χωρίς να υπάρχουν ιδιαίτερες εξελίξεις ή γεγονότα, οι ώρες κυλούν με τους πρωταγωνιστές να κινούνται και κάθε φορά που αλλάζει ο χρονικός προσδιορισμός ακούγεται το τικ – τοκ μιας βόμβας προμηνύοντας ότι κάτι κακό θα συμβεί, μία βόμβα θα εκραγεί. Ξεχωριστή πινελιά αποτελεί η πινακίδα που λέει «ο κόσμος είναι δικός σας» και την οποία συναντούν ανά διαστήματα οι πρωταγωνιστές όταν την τελευταία φορά που την πετυχαίνουν μπροστά τους ο Σαϊντ αλλάζει ένα γράμμα με το σπρέι που κρατάει και τότε η πρόταση μεταφράζεται ως «ο κόσμος είναι δικός μας» δείχνοντας τους τρεις τους να απομακρύνονται στον δρόμο. Επίσης, υπάρχει μια αυτοαναφορά στο πλάνο όπου ο Σαϊντ προσπαθεί να σβήσει τα φώτα του Πύργου του Άιφελ από την ταράτσα που βρίσκονται και ο Βινς του τονίζει ότι αυτά γίνονται μόνο στις ταινίες και σε λίγα δευτερόλεπτα αφότου έχουν φύγει τα φώτα σβήνουν.
«Ως εδώ, όλα καλά»
Στα πρώτα λεπτά η ταινία μας εισάγει στην υπόθεση, ενώ ξεκινάει και τελειώνει με την φράση «ως εδώ, όλα καλά» και το παράδειγμα του τύπου που πέφτει από ένα ουρανοξύστη και επαναλαμβάνει αυτή την φράση για να δώσει κουράγιο στον εαυτό του. Παράλληλα, ο νοητικός κύκλος που κάνει η ιστορία αρχίζει με το κοντινό πλάνο στο πρόσωπο του Σαϊντ όπου ακούγεται πυροβολισμός και ανοίγει τα μάτια του και κλείνει πάλι σε κοντινό στο πρόσωπο όπου αυτή την φορά κλείνει τα μάτια του και ακούγεται ο πυροβολισμός. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της ταινίας, Ματιέ Κασσοβιτς, είχε δηλώσει ότι από την αρχή ήξερε το τέλος του έργου γιατί για τον ίδιο αυτό έχει σημασία, το τέλος και οι λίγες στιγμές πριν από αυτό. Το συγκεκριμένο μας το αποδεικνύει όταν, ενώ κατά την διάρκεια της υπόθεσης οι ώρες δεν είναι συγκεκριμένες, καταλήγουμε στις 06:00 το πρωί και κλείνουμε το αμέσως επόμενο λεπτό στις 06:01, δείχνοντας ότι όλα μπορούν να αλλάξουν σε μια στιγμή.
Όταν επιτίθενται μια ομάδα «σκίνχεντς» στους δύο από τους τρεις, εμφανίζεται ο Βινς με το όπλο και τους σώζει, ενώ πιάνουν ένα από αυτούς και έτσι δίνεται στον Βινς η ευκαιρία να χρησιμοποιήσει το όπλο και απελευθερώσει όλο το μίσος του. Εκείνη την στιγμή, ο Υμπέρ χρησιμοποιεί την μέθοδο της αντίθετης ψυχολογίας και προκαλεί τον Βινς να τον σκοτώσει με εκείνον να διστάζει και να επικρατεί η λογική. Ο Υμπέρ σε όλη την ταινία εκπροσωπεύει την λογική και την ψυχραιμία και δεν βάζει όλους τους ανθρώπους στο ίδιο καζάνι, λέγοντας στον Βινς ότι αν σκοτώσει ένα αστυνομικό δεν θα αλλάξει κάτι και ότι δεν είναι όλοι οι αστυνομικοί κακοί, υπάρχουν και καλοί.
Και αφού στο τέλος της ημέρας ο Βινς ηρεμεί και αποφασίζει ότι δεν χρειάζεται να κουβαλάει μαζί του το όπλο, το παραδίδει στον Υμπέρ και την επόμενη στιγμή σταματάει μπροστά του ένα αυτοκίνητο με τον αστυνομικό που είχαν προηγούμενα μαζί του. Η τελική σκηνή στήνεται με ένα γενικό πλάνο με το αμάξι στην μέση, τον Σαϊντ στο πάνω μέρος της οθόνης, τον Βινς πεσμένο στο κάτω μέρος, δέξια τον αστυνομικό και αριστερά τον Υμπέρ σχηματίζοντας οι τέσσερις του ένα νοητικό σταυρό λαμβάνοντας θέση ο καθένας σε μία άκρη του με την ένταση να κορυφώνεται.
Η εξιστόρηση του ηλικιωμένου στις τουαλέτες
Σε ένα σημείο της ταινίας όπου οι τρεις τους βρίσκονται σε κάτι τουαλέτες και μιλούν, βγαίνει από μια ένας ηλικιωμένος και τους διηγείται μία ιστορία από τα νιάτα του, όταν βρισκόταν στην Ρωσία και ταξίδευε με το τρένο διασχίζοντας όλη την περιοχή της Σιβηρίας. Όταν ολοκλήρωσε την διήγηση του, τους άφησε με την απορία του νοήματος της ιστορίας και για ποιον λόγο την διηγήθηκε στους ίδιους. Δεν θα σας αναφέρω τίποτα παραπάνω γιατί πραγματικά αξίζει να την παρακολουθήσετε και εσείς και να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα χωρίς καμμιά επιρροή.
*Οι χαρακτήρες έχουν τα ίδια ονόματα των ηθοποιών που τους υποδύονται, καθώς τον Βινς υποδύεται ο Βινσάντ (Βινς) Κασσέλ, τον Σαϊντ ο Σαϊντ Ταγκμάουι και τον Υμπέρ ο Υμπέρ Κουντέ.
* Ο Ματιέ Κασσοβιτς κέρδισε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ Καννών
* Ο ίδιος εμπνεύστηκε το σενάριο της ταινίας, όταν έχασε ένα φίλο του ύστερα από χρήση αστυνομικής βίας
* Ο μονόλογος του χαρακτήρα Βινς απέναντι από τον καθρέφτη, είναι ο ίδιος με αυτόν του χαρακτήρα Τράβις απέναντι από τον καθρέφτη στην ταινία “Taxi Driver” σε σκηνοθεσία του Μάρτιν Σκορτσέζε
Ατάκες που ξεχώρισαν
«Ως εδώ, όλα καλά»
«Το μίσος γεννά μίσος»
«Πιστεύεις στον θεό; Αυτή είναι η λάθος ερώτηση. Η ερώτηση είναι αν πιστεύει αυτός σε μας»
«Η κοινωνία βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και επαναλαμβάνει στον εαυτό της «ως εδώ, όλα καλά», όμως σημασία δεν έχει η πτώση αλλά η προσγείωση»
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τον χρόνο που αφιερώσατε μέχρι εδώ.
Μέχρι την επόμενη φορά αφήστε τις σκέψεις να γίνουν λέξεις και τούμπαλιν.
Χρήστος Ιωάννου
